Verbum

сам, само́га, м. сама́, само́й, ж.; само́, само́га, н.; мн. са́мі, самі́х, займ. азнач.

1. Ужыв., каб падкрэсліць, што хто-н. асабіста выконвае дзеянне або адчувае на сабе яго.

С. тата гнаў каня.

Такую навіну трэба паведаміць ёй самой.

2. Ужыв., каб падкрэсліць, што дзеянне выконваецца асобай або прадметам самастойна, без чыёй-н. дапамогі.

Сяляне самі ўправіліся са жнівом.

С. (сама, само, самі) па сабе (адвольна, незалежна ні ад кога). С. (сама, само, самі) сабе (адзін, адна, адно, без нікога).

3. Ужыв. для падкрэслівання важнасці, значнасці асобы або прадмета.

С. аграном прыехаў на поле.

4. У спалучэнні з назоўнікамі з якасным знач. падкрэсліваюць наяўнасць вышэйшай ступені якасці ў прадмеце.

Прагулкі на лыжах — гэта само здароўе.

◊

Сам не свой — аб стане разгубленасці, роспачы, адчаю, непакою.

Само сабой зразумела — не выклікае ніякага сумнення.

са́ма, часц.

1. Ужыв. ў спалучэнні з якаснымі прыслоўямі для абазначэння найвышэйшай ступені.

С. менш прапушчана ўрокаў у першым паўгоддзі.

2. У спалучэнні з дзеясловамі выражае самы пачатак чаго-н., якога-н. дзеяння.

С. што пачыналі касьбу.

3. У канструкцыях са знач.: у самую пару, у самы раз, у гэты час, якраз цяпер.

С. раслі грыбы.

С. пайсці за горад на прагулку.

сама...

Першая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае:

1) накіраванасць дзеяння (названага ў другой частцы) на самога сябе, напр.: самазабеспячэнне, самакантроль, самаабман;

2) здзяйсненне чаго-н. без дапамогі збоку, адвольна, аўтаматычна, напр.: самаразбурэнне, саманаладка, самаразрадны.

самаабаро́на, -ы, ж.

Абарона самога (саміх) сябе ўласнымі сіламі і сродкамі.

Ён валодаў тэхнікай самаабароны.

самаабклада́нне, -я, н.

Дабравольны збор сродкаў на мясцовыя грамадскія патрэбы, вызначаны самім насельніцтвам, калектывам.

самаабслуго́ўванне, -я, н.

Абслугоўванне сябе сваімі ўласнымі сіламі.

Магазін самаабслугоўвання.

самаадво́д, -у, М -дзе, м.

Матываванае адхіленне сваёй кандыдатуры ад вылучэння на якую-н. выбарную пасаду.

Заявіць с. на сходзе.

самаадво́льны, -ая, -ае.

Які ўзнікае адвольна, сам па сабе, без уздзеяння звонку.

С. рух малекул.

|| наз. самаадво́льнасць, -і, ж.

самаадда́ны, -ая, -ае.

Які ахвяруе сабой, сваімі інтарэсамі для іншых, для агульнай справы.

С. змагар.

С. ўчынак.

Самаадданае служэнне Радзіме.

|| наз. самаадда́насць, -і, ж.

самаадрачэ́нне, -я, н. (кніжн.).

Свядомае адмаўленне ад асабістых выгад, даброт.

С. ў імя вялікай мэты.