Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

с... (а таксама са..., су...), прыстаўка.

I. Ужыв. пры ўтварэнні дзеясловаў і надае ім знач.:

1. Убіранне чаго-н. з паверхні або наогул адкуль-н., напр.: ссыпаць, спілаваць.

2. Рух зверху ўніз; перамяшчэнне туды і назад, напр.: сцячы, скінуць, скаціцца, схадзіць (у краму).

3. Злучэнне:

а) змацаванне, напр.: скруціць (дрот), склеіць;

б) сканцэнтраванне ў адным месцы, напр.: ссунуць (сталы), ссяліць;

в) (звычайна з часціцай -ся) рух з розных месцаў у адзін пункт, напр., сцячыся.

4. (з часціцай -цца). Узаемнае дзеянне, напр.: спісацца, спрацавацца.

5. Выніковасць:

а) паўната, інтэнсіўнасць, наступленне якога-н. стану, напр.: ступіцца, спісацца (пра чарніла);

б) зрасходаванне ў выніку якога-н. дзеяння, напр.: скурыць (тытунь), скарміць;

в) выраб прадмета ў выніку дзеяння, напр.: скруціць (вяроўку), спячы (торт).

II. Утварае форму закончанага трывання некаторых дзеясловаў, напр.: скласці, станцаваць.

III. Ужыв. пры ўтварэнні прыслоўяў са знач. месца, напрамку, прычыны ад ускосных склонаў назоўнікаў, напр.: справа, спачатку.

су..., прыстаўка.

1. Ужыв. пры ўтварэнні назоўнікаў і абазначае:

1) сумеснасць, саўдзел, напр.: сунаймальнік, суадказчык, сустаршыня;

2) падабенства, напр.: суглінак, супесак, сукравіца;

3) сукупнасць, зборнасць, напр.: суквецце, суплоддзе.

2. Ужыв. пры ўтварэнні прыметнікаў і абазначае:

1) суадноснасць пэўнай якасці паміж прадметамі, напр.: суадносны, сугучны;

2) збліжэнне, супадзенне ў прасторы або ў часе, напр.: сучасны, сумежны.

3. Ужыв. пры ўтварэнні дзеясловаў і абазначае сумеснасць, суправаджэнне або ўстанаўленне суадносін паміж чым-н., напр.: сумясціць, суіснаваць, суаднесці.

суадне́сці, -нясу́, -нясе́ш, -нясе́; -нясём, -несяце́, -нясу́ць; суаднёс, -не́сла; -нясі́; -не́сены; зак., што.

Выявіць, устанавіць суадносіны паміж чым-н.; супаставіць, параўнаць.

С. паказанні сведак.

С. факты.

|| незак. суадно́сіць, -но́шу, -но́сіш, -но́сіць.

|| наз. суаднясе́нне, -я, н.

суадне́сціся, 1 і 2 ас. не ўжыв., -нясе́цца; зак.

Быць суаднесеным, супастаўленым.

Гэтыя два паняцці суадносяцца паміж сабой.

|| незак. суадно́сіцца, -но́сіцца.

суадно́сіны, -сін.

Узаемная сувязь, адносіны паміж чым-н.

С. паняццяў.

суадно́сны, -ая, -ае.

Які знаходзіцца ў суадносінах з чым-н.

Суадносныя паняцці.

|| наз. суадно́снасць, -і, ж.

суайчы́ннік, -а, мн. -і, -аў, м. (кніжн.).

Чалавек, які мае з кім-н. агульную айчыну.

|| ж. суайчы́нніца, -ы, мн. -ы, -ніц.

суа́ўтар, -а, мн. -ы, -аў, м.

Асоба, якая сумесна з кім-н. з’яўляецца аўтарам літаратурнага навуковага твора, адкрыцця або вынаходства.

С. манаграфіі.

С. сцэнарыя.

С. праекта помніка.

|| прым. саа́ўтарскі, -ая, -ае.

суа́ўтарства, -а, н.

Сумеснае аўтарства, работа некалькіх аўтараў.

суб...

Першая састаўная частка складаных слоў са знач.:

1) другаснасці, пабочнасці, падначаленасці, маласці ў параўнанні з тым, што названа ў базавай аснове, напр.: субпадрад, субпадрадчык, субынспектар, субпрэфект, субарэнда, субпрадукты, субкантынент, субадзінка, субклетачны, субмікронны, суб’ядзерны;

2) знаходжання каля чаго-н., пад чым-н., напр.: субстратасфера, субальпійскі, субарктычны, субсветлавы.