Verbum

а¹, нескл., н.

Літара, якая абазначае галосны гук [а] сярэдняга рада ніжняга пад’ёму. Доўгае а.

◊

Ад а да я — ад пачатку да канца.

а², злуч.

1. Злучае сказы і члены сказа са знач. супрацьпастаўлення, супастаўлення. Ён паехаў, а я застаўся. Гэта ж не восень, а ранняя вясна. Яна пачала суцяшаць, а ў самой аж сэрца разрываецца ад жалю. Факт ёсць факт, а дакумент застаецца дакументам.

2. Далучае сказы або члены сказа са знач. дабаўлення чаго-н. пры паслядоўным апісанні, паяснення, узмацнення, пярэчання, пераходу да другой думкі. Гарыць агонь, а на агні гатуецца вячэра. Навокал лес, а за лесам — балота, а за балотам — рэчка.

◊

А то — злуч.

1) Іначай, у адваротным выпадку. Бяжы, сынок, а то спознішся;

2) Аказваецца, а на самай справе. Каб хоць рэчка была, а то ручаёк нейкі;

3) Далучае сказы і члены сказа, якія ўдакладняюць, развіваюць або паясняюць папярэднюю думку. Змрокам, а то і пазней, людзі ішлі дадому;

4) Ужыв. пры ўгаворванні, пажаданні. Пабудзьце яшчэ. А то пераначавалі б;

5) Або, ці. Хлопчык бегаў, смяяўся, а то хаваўся за дзеда.

А не то (дык) — злуч. Тое, што і «а то» (у 1 знач.). Дапамажыце, а не то я скардзіцца буду.

а³, часц.

1. Ужыв. як пытальны водгук на зварот або пры перапытванні недачутага. — Гэй, уставай! — А? Чаго?

2. Ужыв. пры паўторным звароце да каго-н. з мэтай прыцягнуць увагу. Сынок, а сынок... уставай!

3. Ужыв. ў пачатку рэплікі, якой пачынаецца гутарка, для ўзмацнення выразнасці, пераканаўчасці. А як нам будзе добра! А чаму ў вас цёмна?

а⁴, выкл.

Перадае здзіўленне, здагадку, прыпамінанне, прыкрасць, абурэнне, пагрозу, жах, адчай, боль і інш. А, як відненька! А, Максім, вось не пазнаў... А, папалася! А-а-а, — даносіўся стогн.

а⁵, прыназ. з М.

Ужыв., каб паказаць прыблізны або дакладны час дзеяння. Цягнік адправіўся а самай поўначы. Гадзіне а дзевятай раніцы пачалася нарада.

а...¹ (а таксама аб..., аб’..., аба...), прыстаўка.

Абазначае:

1) пашырэнне дзеяння на ўсю паверхню прадмета, накіраванасць яго вакол або па краях прадмета: агарадзіць, агледзець, атынкаваць, ахапіць, акаваць, абпаліць, абабіць;

2) накіраванасць руху міма прадмета, абмінанне яго: абысці (лужыну), абагнуць;

3) ахоп дзеяннем многіх асоб, прадметаў, пашырэнне дзеяння на ўсе прадметы, на ўсіх асоб: абабегаць (усе хаты), адарыць, абдзяліць (падарункамі);

4) празмернасць якога-н. дзеяння: аб’есціся, абпаіць;

5) перавагу над кім-, чым-н. пры выкананні дзеяння: абагнаць, апярэдзіць;

6) наяўнасць недахопу, памылкі ў дзеянні: агаварыцца, абмовіцца;

7) забеспячэнне чым-н. у працэсе дзеяння: абвадніць, аснасціць, абдзернаваць;

8) ператварэнне ў каго-, што-н., станаўленне кім-н., наданне якіх-н. уласцівасцей, якасцей (у выніку дзеяння): ашчаслівіць, ажаніць, ажывіць;

9) дасягненне выніку дзеяння, стану: адзічэць, абрыдзець, апасці, асесці, ажывіцца, аблезці.

а...² (а таксама ан...), прыстаўка.

Абазначае адсутнасць прыметы, уласцівасці, паказанай у асноўнай частцы слова (без прыстаўкі): амаральны, апалітычнасць, алагічны, анаэробы.

аа́зіс, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Месца ў пустыні, дзе ёсць вада і расліннасць. Зялёны а. у моры пяскоў.

2. Аб чым-н., што з’яўляецца прыемным выключэннем на агульным фоне (перан.). Культурны а.

|| прым. аа́зісны, -ая, -ае. Аазісная расліннасць.

аарта́льны гл. аорта.

аб, прыназ.

1. з В. Указвае на прадмет, з якім хто-, што-н. збліжаецца, сутыкаецца ў працэсе руху, дзеяння. Спатыкнуцца аб камень. Стукнуцца аб вушак.

2. з М. Указвае на прадмет гаворкі, думкі, пачуцця. Клапаціцца аб дзецях. Як аб табе чуюць, так аб табе і мяркуюць (прыказка).

3. з М. Паказвае на прадмет харчавання. Аб адной вадзе сыт не будзеш (прыказка).