Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні
абвгдеёжзійклмнопрстуфхцчшэюя
авеёіклмнопрстуфхцчшыэюя
абвгджзйклмнпрстуўфхцчшю.

самотны, ✂.

  1. Які жыве ў адзіноце, адасоблена.

    • Самотнае жыццё.

  2. Сумны, журботны.

    • Самотныя вочы.

|| наз. самотнасць, ✂.

  • С. лягла на душу.

самохаць, прысл. (разм.).

Па сваёй ахвоце, па ўласнаму жаданню.

  • С. паехаць на ўборку бульбы.

самум, ✂, м.

Сухі, гарачы вецер пустынь, што налятае шквалам і ўтварае пясчаныя буры.

|| прым. самумны, ✂.

самурай, ✂, м.

  1. Член прывілеяванага ваенна-феадальнага саслоўя ў Японіі.

  2. мн. Наогул пра японскіх мілітарыстаў (разм.).

|| прым. самурайскі, ✂.

самшыт, ✂, м.

Невялікае вечназялёнае дрэва з вельмі цвёрдай і цяжкай драўнінай.

  • Каўказскі с.

|| прым. самшытавы, ✂.

самы, ✂, займ.

  1. Ужыв. пры ўказальных займенніках «той», «гэты» для ўдакладнення, а таксама пры асабовых займенніках у значэнні менавіта.

    • Гэта той с. дом.
    • Дык гэта і ёсць твая сяброўка? — Яна самая.

  2. Ужыв. для ўдакладнення месца і часу ў значэнні прама, як раз, непасрэдна.

    • Ля самага лесу.
    • На самае дно.
    • З самай поўначы.
    • С. час касіць.
    • Самая пара гнаць кароў у поле.

  3. У спалучэнні з якаснымі прыметнікамі служыць для ўтварэння найвышэйшай ступені, а пры назоўніках указвае на крайнюю ступень колькасці або якасці.

    • С. новы.
    • С. добры.
    • С. смак.
    • Самая бездараж.
    • С. накал падзей.

  4. Тое, што і сам (у 1 і 2 знач.).

    • Парвала с. канверт, дастаючы са скрынкі.

◊

  • На самай справе — фактычна, у сапраўднасці.

  • Самы раз; у самы раз (разм.) — тады, калі трэба; у патрэбны момант.

  • Самы той! (іран.) — азначае: не на таго напалі.

  • Самы-самы (самая-самая, самае-самае і г.д.) (разм. жарт.) — добры.

    • Я таксама самы-самы!

сам-... (разм. і уст.).

Першая частка нязменных складанняў з колькаснымі словамі: «друг», «пят», «сём» — са знач.:

  • 1) больш у столькі разоў, колькі паказана колькасным словам. Ураджай знялі сам-друг, сам-пят (г. зн. удвое удвая, упяцёра больш за тое, што было пасеяна);

  • 2) столькі-небудзь (колькі паказана колькасным словам), лічачы разам з тым, пра каго ідзе гаворка.

    • Застаўся з ім сам-друг (удваіх).
    • Сям’я ў яго сам-сем (г. зн. сем душ, лічачы з ім самім).