пан, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. У старой Чэхіі, Польшчы, Літве, дарэвалюцыйнай Беларусі і Украіне: заможны феадал, буйны землеўласнік (памешчык, дваранін і пад.), а таксама зварот да яго.
Жыць як пан або панам (перан.: жыць у багацці і раскошы; разм.).
2. Пра чалавека, які ўхіляецца ад працы сам і мае моду перакладваць работу на іншых (разм.).
Сядзець як пан або панам (перан.: гультаяваць, нічога не рабіць; разм.).
3. Форма ветлівага звароту да мужчын у Польшчы, Чэхіі і інш. краінах (дадаецца да прозвішча, імя, службовага тытула і пад.).
Паважаныя дамы і паны!
|| ж. па́ні, нескл.
|| прым. па́нскі, -ая, -ае.
П. двор.
Панскія замашкі.
пан...
Першая састаўная частка складаных слоў са знач. паўнаты ахопу, панавання, напр.: пан’еўрапейскі, панславізм, панэлінізм.
панава́льваць¹, -аю, -аеш, -ае; зак., чаго.
1. Наваліць, нагрузіць на каго-, што-н. вялікую колькасць чаго-н.
П. галля на вогнішча.
2. Накідаць у беспарадку многа чаго-н.
панава́льваць², -аю, -аеш, -ае; зак., чаго.
Зрабіць шляхам валення многа чаго-н.
П. валёнак.
панава́рваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак., чаго.
Наварыць многа чаго-н.
П. страў на цэлую талаку.
панаваро́чваць, -аю, -аеш, -ае; зак., чаго.
1. Наварочаць, накідаць, нагрувасціць у вялікай колькасці.
П. зямлі.
2. што чым. Прыкрыць, навярнуўшы чым-н.
П. міскі каструлямі.
панава́ць, -ну́ю, -ну́еш, -ну́е; -ну́й; незак.
1. Мець уладу над кім-, чым-н., мець перавагу перад кім-, чым-н. або дзе-н.
П. у паветры.
П. на моры.
2. Мець пераважнае распаўсюджанне.
Там панавала менавіта гэта думка.
3. Ахопліваць, напаўняць сабой усё.
У лесе панавала цішыня.
4. над чым. Узвышацца, узнімацца над чым-н.
Узвышша пануе над наваколлем.
5. Жыць у раскошы (разм.).
Завёў сабе добрую гаспадарку і пануе.
|| наз. панава́нне, -я, н. (да 1—3 і 5 знач.).
Фашысцкія захопнікі імкнуліся да панавання над светам.
П. ў паветры.
Палітычнае п.
П. чалавека над прыродай.
панаве́ць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -е́е; зак.
Зрабіцца навейшым, абнавіцца.
Пафарбаваны паркан нібы панавеў.
панаве́шваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак., чаго.
Навешаць чаго-н. у многіх месцах.
П. ліхтароў.
панаво́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; зак.
1. каго (што). Навесці, прывесці ў вялікай колькасці.
П. дзяцей у хату.
2. што. Цэлячыся, накіраваць на каго-, што-н. у вялікай колькасці.
П. пісталеты ў цэль.