Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

неаспрэ́чны, -ая, -ае.

Які не выклікае пярэчанняў; бясспрэчны.

Н. факт.

|| наз. неаспрэ́чнасць, -і, ж.

неафі́т, -а, Мі́це, мн. -ы, -аў, м.

1. Новы паслядоўнік якой-н. рэлігіі (спец.).

2. перан. Новы прыхільнік якога-н. вучэння (кніжн.).

|| ж. неафі́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так.

неафіцы́йны, -ая, -ае.

Які не мае афіцыйнага значэння.

Н. прыём.

Неафіцыйная сустрэча.

Неафіцыйная заява.

|| наз. неафіцы́йнасць, -і, ж.

неаха́йны, -ая, -ае.

1. Які не захоўвае чысціні, парадку; які ўтрымліваецца ў беспарадку.

Неахайная гаспадыня.

Н. пакой.

2. Зроблены абы-як, без стараннасці.

Неахайная работа.

|| наз. неаха́йнасць, -і, ж.

неахво́та, -ы, ДМо́це, ж.

1. Адсутнасць ахвоты да чаго-н.

Працаваць з неахвотай.

2. безас., у знач. вык. Не хочацца, няма жадання (што-н. рабіць).

Н. з ім размаўляць.

неахво́тны, -ая, -ае.

Які не выказвае ахвоты да чаго-н.

неахво́чы, -ая, -ае.

Які не мае жадання рабіць што-н., не выказвае ахвоты да чаго-н.

Н. да вучобы.

неахо́пны, -ая, -ае.

1. Неабсяжны, неабдымны, вельмі вялікі па сваёй працягласці.

З поўначы сунулася неахопная градавая хмара.

2. Вялікі па ступені праяўлення.

Ён адчуваў у сабе неахопную сілу.

|| наз. неахо́пнасць, -і, ж.

неацэ́нны, -ая, -ае.

Надзвычай важны.

Неацэнныя заслугі.

|| наз. неацэ́ннасць, -і, ж.

не́ба, -а, мн. нябёсы, нябёс і нябёсаў, н.

Уся бачная над Зямлёй прастора ў форме купала.

На небе.

Быць на сёмым небе — перажываць, адчуваць вялікую радасць.

Пад адкрытым небам — не ў памяшканні.

Трапіць пальцам у неба (разм., жарт.) — сказаць што-н. неўпапад, недарэчы.

Узнесці да неба — непамерна расхваліць каго-, што-н.

Як гром з яснага неба — раптоўна, зусім нечакана.

Як з неба зваліўся (разм.) —

1) нечакана з’явіўся; раптоўна здарыўся;

2) не разумее таго, што адбываецца навокал.

Як неба і зямля — нічога падобнага, поўная процілегласць.

|| прым. нябе́сны, -ая, -ае.

Н. купал.

Нябесная вышыня.