Verbum

узнікнуць, ✂; зак.

Пачацца, стварыцца, зарадзіцца.

• Узнікла недавер’е.

|| незак. узнікаць, ✂.

|| наз. узнікненне, ✂.

узнос, ✂, м.

1. гл. узнесці.

2. Унесеныя за што-н. грошы.

   • Прафсаюзныя ўзносы.

узняты, ✂.

1. Радасна-ўсхваляваны, бадзёры.

   • У. настрой.

2. Узвышаны, урачысты (пра мову, стыль).

|| наз. узнятасць, ✂.

узняцца, ✂; зак.

1. Перамясціцца ўверх ці прыняць больш высокае становішча.

   • У. на гару.
   • У. на сцэну.
   • Рукі ўзняліся.
   • У. па службовай лесвіцы (перан. дасягнуць больш высокага грамадскага становішча).

2. Узвысіцца над кім-, чым-н.

   • Скалы ўзняліся над вадой.
   • У. над групавымі спрэчкамі (перан. стаць вышэй каго-н.).

3. З’явіцца над гарызонтам (пра месяц, воблакі і пац.); распаўсюдзіцца над чым-н. (пра туман, дым і пад.).

   • Узняўся месяц.
   • Над катлом узнялася пара.

4. Тое, што і падняцца (у 2 знач.).

   • У. з ложка.

5. Узляцець, падняцца ў паветра.

   • Качкі ўзняліся ў паветра.
   • Самалёт узняўся ў неба.

6. перан., на што. Пачаць актыўныя дзеянні.

   • Народ узняўся на барацьбу з ворагам.

7. Узнікнуць, качаць праяўляцца ў дзеянні.

   • Узнялася паніка.
   • Узняўся пратэст.
   • Узняўся вецер.

8. Павялічыцца ў росце; вырасці, стаць дарослым; уздуцца, успучыцца.

   • Узняліся травы.
   • Узняліся дзеці, найшлі на свой хлеб.
   • Узнялася шчака.

9. перан. Стаць больш высокім, павялічыцца; дасягнуць вышэйшага ўзроўню развіцця.

   • Узняліся цэны.
   • Узнялася тэмпература.
   • Узняўся настрой (стаў больш бадзёрым, палепшыўся).

10. Наладзіцца, палепшыцца, развіцца.

    • Узнялася гаспадарка.

11. перан. Раззлавацца, страціць раўнавагу.

    • — Што вы робіце! — узняўся на дзяцей бацька.

|| незак. узнімацца, ✂ і уздымацца, ✂.

|| наз. уздым, ✂.

узняць, ✂; зак.

1. Нагнуўшыся, узяць (з зямлі, падлогі і пад.).

   • У. лыжку.

2. Падняць, аддзяліць ад зямлі, маючы дастаткова сілы, каб утрымаць (навісу).

   • У. бервяно.

3. Падняць уверх, надаць чаму-н. вышэйшае становішча.

   • У. рукі.
   • У. бровы.
   • У. галаву (таксама перан. стаць бадзёрым, смелым).
   • У. сцяг.
   • У. заслону сцэны.

4. Прымусіць устаць, скрануцца з месца з якой-н. мэтай.

   • У. полк у атаку.
   • У. з ложка каго-н. (разбудзіць).
   • У. мядзведзя з бярлогі (успудзіць, выгнаць).

5. Падняць уверх (пыл, снег і пад.).

   • Машына ўзняла на дарозе пыл.

6. перан., каго (што) на што. Натхняючы, схіліць да актыўных дзеянняў.

   • У. народ на барацьбу.

7. Зрабіць вышэйшым.

   • У. узровень вады.
   • У. чый-н. аўтарытэт (перан. зрабіць больш значным у чыіх-н. вачах).

8. перан. Павялічыць, павысіць.

   • У. прадукцыйнасць працы.
   • У. цэны.

9. перан. Зрабіць больш актыўным, прыўзнятым, палепшыць.

   • У. настрой.

10. Наладзіць, палепшыць, развіць.

    • У. гаспадарку.
    • У. эканоміку.

11. Зрабіць, пачаць дзеянне, названае назоўнікам.

    • У. плач (расплакацца).
    • У. шум.
    • У. трывогу.
    • У. пытанне.

12. Тое, што і узараць (спец.).

    • У. цаліну.

13. перан. Узлаваць, вывесці з сябе.

    • Сказанае чалавека ўзняло.

|| незак. узнімаць, ✂ і уздымаць, ✂.

|| наз. узняцце, ✂, уздым, ✂, узніманне, ✂ і уздыманне, ✂.

узор, ✂, м.

1. Малюнак, у якім спалучаюцца ў пэўным парадку лініі, колеры, фігуры і пад.

   • У. тканіны.
   • Маляўнічы ў.
   • Ледзяны ў. на акне (перан.).

2. Паказальны або пробны выраб.

   • Узоры тканіны.
   • У. паперы.

3. Паказальны прыклад чаго-н., што-н. дасканалае, вартае пераймання.

   • У. мужнасці.
   • У. працавітасці.

4. Спосаб канструкцыі, від, форма.

   • Вінтоўка новага ўзору.

|| прым. узорны, ✂.

узорны, ✂.

1. гл. узор.

2. Які можа служыць прыкладам, дасканалы, паказальны.

   • У. парадак.
   • Узорная служба.
   • Узорна (прысл.) правесці сяўбу.

3. Тое, што і узорысты (разм.).

узорысты, ✂.

Аздоблены ўзорамі, з узорамі.

• Узорыстыя ліштвы.
• Узорыстыя фіранкі.

|| наз. узорыстасць, ✂.

узрасці, ✂; зак.

1. Вырасці, стаць дарослым; узгадавацца; узышоўшы, вырасці (пра расліны).

   • Сыны ўзраслі.
   • Край, дзе я ўзрос, вабіць да сябе.
   • Жыта добра ўзрасло.

2. Вырасці, стаць большым, мацнейшым, больш значным.

   • Сілы ўзраслі.
   • Узрасла актыўнасць.
   • Узрос аўтарытэт арганізацыі.

|| незак. узрастаць, ✂.

узровень, ✂, м.

1. Гарызантальная плоскасць, якая з’яўляецца мяжой вышыні чаго-н.

   • У. вады ў рацэ.
   • На ўзроўні мора.

2. Ступень велічыні, развіцця, значнасці чаго-н.

   • Жыццёвы ў.
   • У. механізацыі гаспадаркі.
   • На ўзроўні лепшых сусветных стандартаў.

◊

• На ўзроўні, у знач. вык. (разм.) — адпавядае неабходным патрабаванням.

• Лекцыя была на ўзроўні.

|| прым. узроўневы, ✂.