Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

узвалі́ць, -алю́, -а́ліш, -а́ліць; -а́лены; зак., што на каго-што.

1. Падняўшы, наваліць.

У. мех на плечы.

2. перан. Абцяжарыць каго-н. чым-н., ускласці што-н. на каго-н. (разм.).

У. усю работу на сакратара.

3. перан. Беспадстаўна абвінаваціць у чым-н.

У. віну на каго-н.

|| незак. узва́льваць, -аю, -аеш, -ае.

узва́р, -у, м.

Адвар з ягад, траў і пад., а таксама кампот з сушаных фруктаў ці ягад.

узваро́чваць гл. узвярнуць.

узварушы́цца, -ушу́ся, -у́шышся, -у́шыцца; зак.

1. Пачаць варушыцца, рухацца.

Мурашкі ўзварушыліся.

2. перан. Выйсці са стану вяласці, расшавяліцца (разм.).

Вяскоўцы ўзварушыліся — пачаўся сенакос.

|| незак. узвару́швацца, -аюся, -аешся, -аецца.

узварушы́ць, -ушу́, -у́шыш, -у́шыць; -у́шаны; зак., каго-што.

1. Злёгку паварушыць, разварушыць.

У. зямлю вакол дрэва.

2. перан. Вывесці са стану вяласці, пасіўнасці; расшавяліць, узняць; абудзіць, ажывіць (разм.).

У. народ.

У. успаміны.

3. перан. Выклікаць глыбокія пачуцці, узрушыць (разм.).

Вестка надта ўзварушыла яе.

|| незак. узвару́шваць, -аю, -аеш, -ае.

узвар’ява́цца гл. вар’явацца.

узвар’ява́ць гл. вар’яваць.

узвелічэ́нне гл. узвялічыць.

узве́сці, -вяду́, -вядзе́ш, -вядзе́; -вядзём, -ведзяце́, -вяду́ць; -вёў, -вяла́, -ло́; -вядзі́; -ве́дзены; зак.

1. каго на што. Ведучы, дапамагчы ўзысці, падняцца наверх чаго-н.

У. дзіця на ганак.

2. што на каго-што. Узняць (вочы, позірк), паглядзець уверх.

У. вочы на каго-н.

3. што. Прывесці ў гатовае да выстралу становішча (пра зброю).

У. курок.

4. што. Збудаваць, паставіць.

У. будынак.

У. помнік.

5. перан., каго-што ў што. Узвысіць да якога-н. стану, звання; надаць чаму-н. іншае ці важнае значэнне.

У. ў ранг заслужанага дзеяча навукі.

У. ў абсалют.

У. што-н. у закон.

6. перан., што на каго. Несправядліва прыпісаць каму-н. што-н.

У. паклёп на каго-н.

7. што ў што (у якую-н. ступень, у квадрат, у куб). Памножыць лік (ці велічыню) сам на сябе столькі разоў, колькі вызначае паказчык ступені.

У. сем у куб.

|| незак. узво́дзіць, -о́джу, -о́дзіш, -о́дзіць.

|| наз. узвядзе́нне, -я, н. і узво́д, -у, М -дзе, м. (да 1 і 3 знач.).

узвіхры́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ы́цца; зак.

Закружыцца віхрам.

Узвіхрыўся пыл на дарозе.