Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

вышыва́льшчыца, -ы, мн. -ы, -чыц, ж.

Жанчына, якая займаецца вышываннем.

вышыва́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж. (разм.).

Кашуля, аздобленая вышыўкай.

вышыва́нне, -я, н.

1. гл. вышыць.

2. Тое, што вышыта або вышываецца.

Прыгожае в. на падушках.

вышы́ннік, -а, мн. -і, -аў, м.

1. Будаўнік вышынных будынкаў.

2. Спецыяліст па вышынных палётах, пад’ёмах.

Лётчык-в.

Альпініст-в.

вышы́нны, -ая, -ае.

1. Які праводзіцца, ажыццяўляецца на вялікай вышыні (у 2 знач.).

В. палёт.

2. Пра архітэктурныя збудаванні: вельмі высокі, шматпавярховы.

В. будынак.

Вышыннае будаўніцтва.

вышыня́, -і́, мн. вышы́ні, вышы́нь, ж.

1. гл. высокі.

2. Прастора і адлегласць ад якога-н. пункта або зямлі ўверх.

Глядзець у вышыню.

Ляцець на вялікай вышыні.

Узняць на вялікую вышыню што-н. (таксама перан.)

3. Узвышша, пагорак.

Заняць вышыню.

Авалодаць вышынямі ваеннага майстэрства (перан.).

4. У матэматыцы: адрэзак прамой, які злучае вяршыню геаметрычнай фігуры з яе асновай (або прадаўжэннем асновы) і перпендыкулярны ёй.

В. трохвугольніка.

Быць на вышыні (разм.) — адпавядаць самым строгім патрабаванням.

вы́шыўка, -і, ДМ -ўцы, мн. -і, -вак, ж.

Вышыты ўзор на тканіне.

Ручнік з вышыўкай.

|| прым. вы́шывачны, -ая, -ае.

вы́шыць, -шыю, -шыеш, -шые; -шыты; зак., што.

1. Вышываннем зрабіць на чым-н. узор, малюнак, адлюстраванне і пад.

В. партрэт.

В. узор на рукаве.

2. Аздобіць вышыўкай (тканіну, скуру і пад.).

В. сукенку.

|| незак. вышыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. вышыва́нне, -я, н.

вышэ́й.

1. прыназ. з Р. За межамі, звыш чаго-н., па-за чым-н.

Гэта в. майго разумення.

2. прыназ. з Р. Больш за які-н. узровень або ўверх ад якога-н. месца.

Тэмпература в. нуля.

Пабіць руку в. локця.

3. прысл. У папярэднім месцы прамовы, тэксту.

Як было сказана в.

вышэй...

Першая састаўная частка складаных слоў, якая мае знач.:

1) раней (пра сказанае, напісанае), напр.: вышэйназваны, вышэйнапісаны;

2) размешчаны ў напрамку ўверх ад чаго-н., напр.: вышэйразмешчаны, вышэйляжачы;

3) галоўны, кіруючы, напр., вышэйстаячы (пра арганізацыі, інстанцыі).