Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

вуалі́раваць, -рую, -руеш, -руе; -руй; незак., што.

Наўмысна рабіць што-н. не зусім ясным, зацяняць сутнасць чаго-н.

|| зак. завуалі́раваць, -рую, -руеш, -руе; -руй; -раваны.

У завуаліраванай форме.

вуа́ль, -і, ж.

1. Тонкая празрыстая матэрыя.

2. Кавалак такой матэрыі або сеткі, які прымацаваны да жаночага капелюша і закрывае твар.

Капялюш з вуаллю.

3. Налёт на негатыве, які зніжае кантраснасць фотаздымка (спец.).

ву́гал, -гла́, мн. -глы́, -гло́ў, м.

1. У геаметрыі: плоская фігура, утвораная дзвюма лініямі, якія выходзяць з аднаго пункта.

Вяршыня вугла.

Прамы в. (90°). Востры в. (меншы за 90°). Тупы в. (большы за 90°). Знешнія і ўнутраныя вуглы трохвугольніка.

Сагнуць што-н. пад вуглом.

2. Месца, дзе сутыкаюцца, перасякаюцца два прадметы або два бакі чаго-н.

В. дома.

Пайсці за в.

З-за вугла напасці (ударыць) (перан.: спадцішка).

3. Частка пакоя, які здаецца ў наймы, кут (у 2 знач.).

Наймаць в.

4. Наогул прыстанак, месца, дзе жывуць.

Мець свой в.

|| памянш. вугало́к, -лка́, мн. -лкі́, -лко́ў, м. (да 2—4 знач.).

|| прым. вуглавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.).

ву́галь, -ю, мн. вуглі́, вуглёў і вугалі́, вугалёў, м.

1. (мн. вуглі́). Цвёрдае гаручае выкапнёвае рэчыва арганічнага паходжання.

Каменны в.

Буры в.

2. (мн. вуглі́ і вугалі́). Рэшткі няпоўнага згарання драўніны; кавалак абгарэлага дрэва.

Драўнінны в.

Выграбі вугалі з печы.

Белы вугаль — пра рухаючую сілу вады.

Блакітны вугаль — пра рухаючую сілу ветру.

|| памянш. вугалёк, -лька́, мн. -лькі́, -лько́ў, м. (да 1 і 2 знач.), вуге́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.) і вуго́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.).

|| зб. вуго́лле, -я, н. (да 2 знач.).

|| прым. ву́гальны, -ая, -ае.

ву́гальшчык, -а, мн. -і, -аў, м.

1. Той, хто здабывае вугаль, шахцёр.

2. Той, хто вырабляе драўнінны вугаль.

|| ж. ву́гальшчыца, -ы, мн. -ы, -чыц.

|| прым. ву́гальшчыцкі, -ая, -ае.

вуглава́ты, -ая, -ае.

1. З выступамі і вугламі, няроўны.

Вуглаватыя камяні.

Вуглаватая постаць (з востра выступаючымі абрысамі).

2. перан. Няўклюдны, нязграбны.

Вуглаватыя рухі.

|| наз. вуглава́тасць, -і, ж.

вуглавы́, -а́я, -о́е.

1. гл. вугал.

2. Які знаходзіцца на вугле або ў вугле.

В. дом.

В. пакой.

В. ўдар (у спорце: удар з вугла поля).

3. Які мае адносіны да вымярэння вуглоў (спец.).

В. градус.

вугламе́р, -а, мн. -ы, -аў, м.

Тэхнічная прылада для вымярэння вуглоў.

|| прым. вугламе́рны, -ая, -ае.

Вугламерныя інструменты.

вугле...¹ (а таксама вугля...¹), Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па знач. слову «вугаль», напр.: вуглездабыча, вуглеабпальванне; пішацца «вугле...», калі другая частка слова мае націск не на першым складзе.

вугле...² (а таксама вугля...²).

Першая састаўная частка складаных слоў са знач.: які адносіцца да вугляроду, утрымлівае вуглярод, напр.: вуглевадарод, вуглекіслотны; пішацца «вугле...», калі ў другой частцы слова націск падае не на першы склад.