Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

узбі́цца, узаб’ю́ся, узаб’е́шся, узаб’е́цца; узаб’ёмся, узаб’яце́ся, узаб’ю́цца; узбі́ўся, -бі́лася; узбі́ся; зак.

1. на каго-што. Нечакана наскочыць, наткнуцца на каго-, што-н., сутыкнуцца з кім-, чым-н. непажаданым.

У. на камень.

У. на засаду.

2. на што. Натрапіць, напасці на што-н. (разм.).

У. на пашу.

У. на капейку (перан.: разжыцца на грошы; разм.).

3. на каго-што. Узабрацца наверх, насесці, налезці на каго-, што-н. (разм.).

У. з бруднымі нагамі на лаўку.

|| незак. узбіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

узбі́ць, узаб’ю́, узаб’е́ш, узаб’е́; узаб’ём, узаб’яце́, узаб’ю́ць; узбі́ў, -бі́ла; узбі́; узбі́ты; зак., што.

1. Ударам ці ўдарамі насадзіць, накалоць.

У. абруч на бочку.

У. вілкі на вожаг.

2. Надзець, насунуць на што-н. зверху або з цяжкасцю надзець што-н. вузкае, цеснае (разм.).

Ледзь узбіў паліто на плечы.

3. Лёгкімі ўдарамі зрабіць больш рыхлым, пышным, пеністым.

У. падушку.

У. смятанку.

4. Разбіць яйка на патэльню (разм.).

5. Паставіць, пакласці, павесіць што-н. на вельмі высокае, нязручнае месца (разм.).

Куды ты ўзбіў гэту скрынку?

|| незак. узбіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

узбо́ўтаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак., што.

Боўтаючы, перамяшаць паміж сабой часцінкі якой-н. вадкасці.

У. мікстуру.

|| незак. узбо́ўтваць, -аю, -аеш, -ае.

узбо́ч, прысл. і прыназ. з Р.

На нейкай адлегласці ад чаго-н., у баку ад чаго-н.

Ён ішоў у.

У. насыпу стаяла група людзей.

узбрае́нне, -я, н.

1. гл. узброіцца, узброіць,

2. Зброя і боепрыпасы для вядзення вайны, бою.

Новыя віды ўзбраення.

Быць або знаходзіцца на ўзбраенні (пра зброю, якой аснашчаны войскі). Прыняць (узяць) на ў. (таксама перан.: актыўна выкарыстаць што-н.).

узбро́енасць, -і, ж.

Аснашчанасць, наяўнасць неабходных сродкаў для вядзення бою.

Тэхнічная ў. сельскай гаспадаркі (перан.: аснашчанасць абсталяваннем).

узбро́ены, -ая, -ае.

Які мае адносіны да барацьбы са зброяй у руках.

У. атрад.

Узброенае паўстанне.

Узброеныя сілы (армія, войскі). У. нейтралітэт (неўмяшанне ў вайну пры поўнай да яе гатоўнасці).

узбро́іцца, -о́юся, -о́ішся, -о́іцца; зак.

1. Запасціся сродкамі для вядзення вайны, бою (зброяй, тэхнікай і пад.).

У. да зубоў.

2. перан., чым. Запасціся сродкамі для якой-н. дзейнасці.

У. новай тэорыяй.

|| незак. узбро́йвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. узбрае́нне, -я, н.

узбро́іць, -о́ю, -о́іш, -о́іць; -о́ены; зак., каго-што.

1. Забяспечыць сродкамі для вядзення вайны, бою (зброяй, тэхнікай і пад.).

У. армію.

У. атрад вінтоўкамі.

2. перан., чым. Забяспечыць сродкамі для якой-н. дзейнасці.

У. гаспадарку навейшай тэхнікай.

Узброеным вокам (пры дапамозе аптычных прылад).

|| незак. узбро́йваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. узбрае́нне, -я, н.

узбудара́жыцца гл. бударажыць.