Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні
абвгдеёжзійклмнопрстуфхцчшэюя
бвгдежзйклмнпрстфхцчшюя
авеёклмопстухцчыюя.

ускласці, ✂; зак.

  1. Пакласці на што-н., паверх чаго-н.

    • У. плуг на калёсы.

  2. Урачыста пакласці.

    • У. вянок на магілу.

  3. Даручыць што-н. каму-н.

    • У. адказнасць на каго-н.

◊

  • Ускласці віну на каго — палічыць вінаватым каго-н.

  • Ускласці або узваліць на плечы каго, або чые, або каму — абцяжарыць чым-н. (звычайна працай, клопатамі; разм.).

|| незак. ускладаць, ✂ і ускладваць, ✂.

◊

  • Ускладаць надзеі на каго-што (кніжн.) — чакаць ад каго-, чаго-н. ажыццяўлення сваіх надзей.

|| наз. ускладанне, ✂ і ускладванне, ✂.

усклікнуць, ✂; зак.

Вымавіць што-н. гучна, усхвалявана, з пачуццём.

|| незак. усклікаць, ✂.

ускорасці, прысл.

У хуткім часе, неўзабаве, хутка.

  • У. адказ быў атрыманы.

ускосны, ✂.

  1. Не непасрэдны, пабочны; проціл. прамы.

    • Ускосныя звесткі.
    • Ускосныя доказы.
    • Абвінавачванне ўскосна (прысл.) датычыць і яе.

  2. У граматыцы пра перадачу чужой мовы: які выражаецца даданым сказам.

    • Ускосная мова.
    • Ускоснае пытанне.

○

  • Ускоснае дапаўненне — у граматыцы: дапаўненне ў любым склоне, акрамя вінавальнага без прыназоўніка.

  • Ускосны склон — у граматыцы: усякі склон акрамя назоўнага.

ускочыць, ✂; зак.

  1. Скокнуўшы, апынуцца дзе-н.

    • У. на лаўку.

  2. Хуткім рухам падняцца з месца.

    • У. ад спалоху.

  3. Скочыць у сярэдзіну чаго-н.

    • У. у лодку.

  4. Раптам паявіцца, узнікнуць (пра прышч, нарыў і пад.).

    • На лбе ўскочыў гузак.

  5. Імкліва ўвайсці, сілай уварвацца куды-н.

    • Байцы ўскочылі ў горад.

  6. Трапіць куды-н. выпадкова.

    • У. у яму.

|| незак. ускакваць, ✂.

ускраек, ✂, м.

Крайняя частка якой-н. прасторы, край стала, ложка і пад.

  • У. лесу.
  • Сесці на ўскрайку ложка.

ускраіна, ✂, ж.

  1. Край, крайняя частка якой-н. мясцовасці.

    • У лесу.
    • На ўскраіне пасёлка.

  2. Аддаленая ад цэнтра частка горада, якая прымыкае да межаў яго.

    • Гарадскія ўскраіны.

  3. Аддаленая, пагранічная тэрыторыя дзяржавы.

    • Усходняя ў. Беларусі.

|| прым. ускраінны, ✂.

ускрай​1, прыназ.

З краю чаго-н.

  • У поля была мяккая густая мурава.

ускрай​2, ✂, м. (разм.).

Тое, што і ускраек.

  • На ўскраі лесу.
  • Легчы на ў. лавы.

ускруціцца, ✂; зак. (разм.).

Устаць вельмі рана.

  • Чаго ты так рана ўскруціўся?

|| незак. ускручвацца, ✂.