Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

ушчамі́цца, -чамлю́ся, -чэ́мішся, -чэ́міцца; зак., у што.

Аказацца заціснутым, зашчэмленым з двух бакоў.

Парася ўшчамілася ў плот.

У. ў пастку (таксама перан.: апынуцца ў цяжкім становішчы).

|| незак. ушчамля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца і ушчэ́млівацца, -аюся, -аешся, -аецца.

ушчамі́ць, -чамлю́, -чэ́міш, -чэ́міць; -чэ́млены; зак., каго-што.

1. Сціснуўшы, зашчаміць.

У. палец у дзверы.

2. перан. Абмежаваць у чым-н.

У. каго-н. у правах.

У. самалюбства.

3. перан. Паставіць у няёмкае становішча.

|| незак. ушчамля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е і ушчэ́мліваць, -аю, -аеш, -ае.

ушчува́нне, -я, мн. -і, -яў, н.

Спагнанне, дакор, папрок.

Тут ужо папрокамі і ўшчуваннем не дапаможаш.

ушчува́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак., каго.

Дакараць, папракаць за што-н.

У. за правіннасць.

|| зак. ушчу́ць, -у́ю, -у́еш, -у́е і ушчу́нуць, -ну, -неш, -не; ушчу́нь.

ушчу́нак, -нку, мн. -нкі, -нкаў, м.

1. Пакаранне, спагнанне.

Сродкі ўшчунку.

2. Дакор, папрокі.

Асыпаць каго-н. ушчункамі і папрокамі.

ушчыкну́ць гл. шчыкаць.

ушчыльні́цца, -ыльню́ся, -ы́льнішся, -ы́льніцца; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць больш шчыльным (у 1 знач.).

2. Пачаць жыць цясней, пасяліўшы да сябе каго-н.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Стаць цалкам запоўненым (пра рабочы час).

|| незак. ушчыльня́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.

|| наз. ушчыльне́нне, -я, н.

ушчыльні́ць, -ыльню́, -ы́льніш, -ы́льніць; -ы́льнены; зак.

1. што. Зрабіць больш шчыльным (у 1 знач.), сціскаючы.

У. глебу.

У. сіласную масу.

2. каго-што. Засяліць больш, шчыльней ці ўсяліць каго-н. да каго-н. дадаткова.

У. кватэру.

У. жыльцоў.

3. перан., што. Запоўніць цалкам, зрабіць больш насычаным.

У. рабочы дзень.

Ушчыльнены графік работ.

У. тэрміны жніва (скараціць, сціснуць).

|| незак. ушчыльня́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. ушчыльне́нне, -я, н.

ушчыльну́ю, прысл.

Зусім шчыльна, блізка.

Сесці на лаўцы ў.

Хмызняк падступае да дарогі ў.

ушчыльня́льнік, -а, мн. -і, -аў, м. (спец.).

Прыстасаванне для ўшчыльнення (у 1 знач.) чаго-н.