Verbum

чарцёжнік, -а, мн. -і, -аў, м.

Спецыяліст па чарчэнні.

|| ж. чарцёжніца, -ы, мн. -ы, -ніц.

|| прым. чарцёжніцкі, -ая, -ае.

чарцёжны, -ая, -ае.

Які мае адносіны да чарчэння; прызначаны для чарчэння.

Чарцежныя работы.

Ч. стол.

чарці́ць, чарчу́, чэ́рціш, чэ́рціць; чэ́рцім, чэ́рціце, чэ́рцяць; чэ́рчаны; незак., што.

1. Праводзіць лінію, рысу.

Ч. лініі ў сшытку.

Ч. круг цыркулем.

2. Рабіць чарцёж чаго-н.

Ч. план дома.

|| зак. начарці́ць, -чарчу́, -чэ́рціш, -чэ́рціць; -чэ́рцім, -чэ́рціце, -чэ́рцяць; -чэ́рчаны.

|| наз. чарчэ́нне, -я, н.

чарцяня́ і чарцянё, -ня́ці, мн. -ня́ты, -ня́т, н.

1. Паводле народнай міфалогіі: дзіцяня чорта; маленькі чорт.

2. перан. Пра гарэзлівае, свавольнае дзіця (разм.).

|| прым. чарцяня́чы, -ая, -ае.

ча́ры, -аў.

1. Чарадзейства, чараўніцтва.

Яна ведала нейкія ч.

2. Прывабнасць, чароўнасць, абаяльнасць.

Ім валодалі непазбыўныя ч.

чарэ́нь, -і, мн. -і, -ей і -яў, ж.

1. Верхняя знешняя частка рускай печы, ляжанка.

Грэцца на чарэні.

2. Гарызантальная паверхня ўнутры рускай печы; под.

|| прым. чарэ́невы, -ая, -ае.

чарэ́шня, -і, мн. -і, -шань і -шняў, ж.

Пладова-ягаднае дрэва з чырвонымі, жоўтымі ці амаль чорнымі костачкавымі пладамі, а таксама ягады гэтага дрэва.

|| прым. чарэ́шневы, -ая, -ае.

Чарэшневая костачка.

Чарэшневая галінка.

час, -у, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Бесперапынная і пастаянная змена мінут, гадзін, дзён і пад.

Ішоў ч., і наступіла лета.

Ч. не стаіць на месцы.

2. Прамежак пэўнай працягласці ў паслядоўнай змене гадзін, дзён, гадоў і пад., у які што-н. адбываецца.

Скараціць ч. вучобы.

Вольны ч.

Ч. падрыхтоўкі да спаборніцтваў.

3. Нейкі пэўны момант, у які што-н. адбываецца.

Ч. абеду.

Ч. адпраўлення цягніка.

Вызначыць ч. сходу.

4. Пара года, дня і пад.

Вячэрні ч.

Летні ч.

5. Перыяд, эпоха ў гісторыі або жыцці чалавека, народа, дзяржавы.

Даваенны ч. 3 незапамятных часоў.

6. Зручны момант, спрыяльная пара для чаго-н.

Упусціць ч. уборкі.

Самы ч. пайсці ў адпачынак.

Ч. сеяць.

7. У філасофіі: адна з асноўных аб’ектыўных (разам з прасторай) форм існавання матэрыі.

Паза часам і прасторай няма руху матэрыі.

8. У граматыцы: катэгорыя дзеяслова, якая выражае адносіны дзеяння або стану да моманту гаворкі або да якога-н. іншага моманту.

Цяперашні ч.

Прошлы ч.

Будучы ч.

○ Каменданцкі час — забарона без асобага дазволу з’яўляцца на вуліцах населенага пункта ў пэўны час пры аб’яўленні ваеннага або асаднага становішча.

Мясцовы час — час, які ўстанаўліваецца для пэўнага геаграфічнага пояса, раёна, для пэўнай мясцовасці.

◊

Адзін час — на працягу нейкага часу; некалі, даўней.

Ад часу да часу; час ад часу — калі-нікалі, зрэдку.

Без часу — заўчасна, не пражыўшы адведзены час.

Да часу —

1) часова;

2) раней тэрміну.

З часам — у будучым, некалі.

На скорым часе — неўзабаве, хутка.

На часах — на апошнім месяцы цяжарнасці (пра жанчыну).

Па часе — пасля таго, як ужо што-н. здарылася.

Тым часам — адначасова з гэтым, у той самы момант.

У добры час — пажаданне поспеху, удачы каму-н.

У свой час —

1) некалі, калісьці, раней, у мінулым;

2) своечасова, калі ў чым-н. будзе патрэба, неабходнасць.

У час — своечасова, у патрэбны момант.

Час не чакае — нельга далей адкладваць, трэба спяшацца з выкананнем чаго-н.

Час прабіў — прыйшла, настала пара для чаго-н.

|| прым. ча́савы, -ая, -ае (да 1, 2, 4 і 8 знач.).

часалічэ́нне, -я, н.

Спосаб лічэння каляндарнага часу.

часа́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж.

Прылада для часання воўны, ільну і пад.