Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

узако́ненне, -я, мн. -і, -яў, н.

1. гл. узаконіць.

2. Пастанова, якая мае сілу закона (уст., афіц.).

Зборнік узаконенняў.

узако́ніць, -ню, -ніш, -ніць; -нены; зак., што.

Надаць чаму-н. законную сілу.

У. пастанову.

|| незак. узако́ньваць, -аю, -аеш, -ае; наз. узако́ньванне, -я, н.

|| наз. узако́ненне, -я, н.

узаме́н, прысл. і прыназ. з Р.

У абмен на што-н., замест.

Атрымаць у.

У. бульбы атрымалі буракі.

узапхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты; зак. (разм.).

1. каго-што на што. Пхаючы, падняць наверх.

У. воз на ўзгорак.

2. што на каго-што. З цяжкасцю надзець што-н. вузкае, цеснае або наспех надзець які-н. абутак.

Ледзь узапхнуў боты на ногі.

3. перан., што на каго (што). Узваліць, абцяжарыць каго-н. чым-н.

Усю работу ўзапхнулі на аднаго.

|| незак. успіха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і успі́хваць, -аю, -аеш, -ае.

узара́ць гл. араць.

узарва́цца, -ву́ся, -ве́шся, -ве́цца; -вёмся, -вяце́ся, -ву́цца; -ві́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разбурыцца ад узрыву.

Граната ўзарвалася.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Парушыцца (пра цішыню і пад.).

Цішыня ўзарвалася.

Зала ўзарвалася ад апладысментаў.

3. перан. Не стрымаць свайго абурэння, вельмі раззлавацца (разм.).

Ён цярпеў-цярпеў і ўзарваўся.

|| незак. узрыва́цца, -а́юся, -ае́шся, -а́ецца.

узарва́ць, -ву́, -ве́ш, -ве́; -вём, -вяце́, -ву́ць; -ві́; -ва́ны; зак.

1. што. Разбурыць выбухам.

У. пераправу.

2. што. Узадраць, парушыць цэласць чаго-н.

У. падлогу.

3. перан., што. Парушыць чым-н. спакой, цішыню і пад.

Гром апладысментаў узарваў цішыню.

4. перан., каго (што); пераважна безас. Абурыць, раззлаваць (разм.).

Гэта несправядлівасць узарвала яго.

Ад яго слоў мяне ўзарвала.

|| незак. узрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).

узасо́с, У выразе: цалавацца ўзасос (разм.) — цалавацца вельмі моцна, не адрываючыся.

узаткну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты; зак. (разм.).

1. каго-што. Насадзіць на што-н. вострае.

2. што. Наспех абуць, усунуць.

У. боты на босыя ногі.

|| незак. устыка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

узаця́жку, У выразе: курыць узацяжку — курыць зацягваючыся, удыхаючы ў сябе дым.