Verbum

дацца, ✂; зак.

1. Дазволіць што-н. з сабой зрабіць; паддацца.

   • Сяргееў конь наравісты: не даецца.

2. Быць засвоеным.

   • Матэматыка яму далася лёгка.

3. Стукнуцца чым-н. аб што-н. (разм.).

   • Моцна даўся галавой аб вушак.

4. Стаць прадметам увагі (разм.).

   • Даўся табе гэты пустаслоў.

◊

• Дацца ў знаю (разм.) — запомніцца.

• Дзіву дацца — здзівіцца.

• Не дацца ў крыўду — сумець пастаяць за сябе.

|| незак. давацца, ✂.

даць, ✂; зак.

1. каго-што каму. Уручыць, перадаць з рук у рукі непасрэдна.

   • Д. кнігу.
   • Д. грошы на дарогу.
   • Д. свой адрас.
   • Колькі дасі за боты? (перан. заплаціш).

2. што або з інф. каму. Тое, што і прадаставіць.

   • Д. кватэру.
   • Д. работу.
   • Д. дарогу.
   • Д. магчымасць што-н. зрабіць.

3. Атрымаць як вынік чаго-н.

   • Зямля дала багаты ўраджай.

4. што каму і без дапаўнення. Устроіць для каго-н. якое-н. грамадскае мерапрыемства.

   • Д. абед.
   • Д. канцэрт у гонар госця.

5. што каму-чаму. Вызначыць узрост.

   • На выгляд яму не дасі і сарака год.

6. У спалучэнні з назоўнікам выявіць якое-н. дзеянне, стан.

   • Д. згоду.
   • Д. асечку.
   • Д. званок.
   • Д. асадак.

7. Падвергнуць чаму-н.

   • Д. спагнанне.
   • Спірыду за хуліганства далі год.

8. Нанесці ўдар (разм.).

   • Д. поўху.
   • Д. у зубы.

9. Даручыць, вызначыць.

   • Д. заданне.

10. дав. часц. Пры дзеяслове 1 ас. буд. часу абазначае спробу зрабіць што-н. або подступ да дзеяння (разм.).

    • Дай, думаю, сяду, адпачну.

◊

• Без дай прычыны — беспадстаўна.

• Даць зразумець — намякнуўшы, даць магчымасць здагадацца.

• Дай бог ногі (разм.) — пра жаданне хутчэй уцячы адкуль-н.

• Дай бог чутае бачыць (разм.) — пажаданне здзейсніць абяцанне.

• Даць аб сабе знаць — прыслаць аб сабе вестку; абазвацца.

• Даць волю рукам — біць каго-н.

• Даць галаву на адсячэнне — паручыцца сваім жыццём.

• Даць пачатак — з’явіцца крыніцай чаго-н.

• Даць слова — прадаставіць магчымасць выступіць на сходзе.

• Не даць (сябе) у крыўду — сумець пастаяць за сябе.

• Не даць ходу — затрымаць што-н.

• Даць пудла (разм.) — прамахнуцца ў якой-н. справе.

• Даць кругу (разм.) — прайсці ці праехаць лішнюю адлегласць, рухаючыся не нацянькі.

• Даць бярозавай кашы (разм.) — адсцябаць за які-н. учынак.

• Даць па шапцы (разм.) — выгнаць, зняць з работы.

• Даць дыхту (разм.) — даць наганяй.

• Даць пытлю (разм.) — адлупцаваць каго-н.

• Даць здачы — адказаць каму-н. тым жа.

• Даць цягу (разм.) — уцячы.

• Даць драла (дзёру, драпака, лататы) (разм.) — пусціцца наўцёкі.

• Даць дразда (разм.) — вызначыцца ў працы, танцах, гульні.

• Сам не гам і другому не дам (прымаўка) — не карыстаецца сам чым-н. і іншым не дазваляе.

• Даць праборку (разм.) — адчытаць каго-н.

• Даць па руках — пакараць; рашуча папярэдзіць.

• Даць дулю (разм.) — нічога не даць.

• Даць гасла (разм.) — паведаміць, даць знаць.

• Даць у лапу (разм.) — падкупіць каго-н. хабарам.

• Даць фору (разм.) — адчуваючы сябе мацнейшым у якой-н. гульні, даць наперад праціўніку якую-н. перавагу (у шахматах — фігуру).

• Даць дуба (разм.) — памерці.

|| незак. даваць, ✂.

|| наз. дача, ✂.

• Дача паказанняў.

дацэнт, ✂, м.

Вучонае званне выкладчыка вышэйшай навучальнай установы, якое папярэднічае прафесару, а таксама асоба, якая мае гэта званне.

|| прым. дацэнцкі, ✂.

дацэнтравы, ✂, (спец.).

Які накіроўваецца ў руху ад перыферыі да цэнтра.

• Дацэнтравая сіла.

дацэнтура, ✂, ж.

1. Званне, пасада дацэнта.

   • Атрымаць дацэнтуру.

2. зб. Дацэнты.

   • Прысутнічала ўся д.

дацягнуцца, ✂; зак.

1. Выцягваючыся, дастаць што-н.

   • Д. да столі.

2. Цягнучыся ўздоўж, дасягнуць якой-н. мяжы.

   • Чарга дацягнулася да дзвярэй.

3. Марудна праходзячы, дасягнуць якога-н. тэрміну.

   • Час дацягнуўся да восені.

4. З цяжкасцю дайсці да якога-н. месца (разм.).

   • Стары ледзь дацягнуўся да ложка.

|| незак. дацягвацца, ✂.

дацягнуць, ✂; зак.

1. Працягнуць да якой-н. мяжы.

   • Д. руку да паліцы.
   • Д. провад да вёскі.
   • Д. песню да канца.

2. каго-што да чаго. Цягнучы, даставіць куды-н., да чаго-н.

   • Д. бервяно да берага.

3. З цяжкасцю даставіць да чаго-н. (самалёт, машыну); з цяжкасцю дабрацца да якога-н. месца (разм.).

   • Самалёт ледзь дацягнуў да аэрадрома.

4. што да чаго. Прамарудзіць з якой-н. справай (разм.).

   • Д. здачу залікаў да восені.

5. Пражыць у якім-н. стане да пэўнага часу (разм.).

   • Хворы дацягнуў да вясны.

6. да чаго. Пражыць на свае сродкі так, каб іх хапіла да пэўнага тэрміну.

   • Д. да зарплаты.

|| незак. дацягваць, ✂.

дацямна, прысл.

Да таго часу, калі сцямнее.

• Дзеці гулялі д.