Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні
абвгдеёжзійклмнопрстуфхцчшэюя
абвгдежзйклмнопрстуўфхцчшэ.
авілнорстуцы

акава́ць, ✂; зак.

Абабіць металам.

  • А. скрыню жалезам.
  • А. бочку.

|| незак. акоўваць, ✂.

|| наз. акоўванне, ✂ і акоўка, ✂.

|| прым. аковачны, ✂.

акадэмі́зм, ✂, м. (кніжн.).

  1. Чыста тэарэтычны напрамак у навуковых і вучэбных занятках, адарванасць іх ад практыкі, ад патрабаванняў жыцця, ад актуальных задач сучаснасці.

  2. Напрамак у выяўленчым мастацтве, які прытрымліваецца ўсталяваных канонаў мастацтва антычнасці і эпохі Адраджэння.

акадэ́мік, ✂, м.

Член акадэміі (у 1 знач.), а таксама званне члена акадэміі, якое прысвойваецца буйнейшым вучоным, мастакам і пад.

  • Акадэмікі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.

акадэмі́чны, ✂.

  1. гл. акадэмія.

  2. Які прытрымліваецца ўсталяваных традыцый (у навуцы, мастацтве).

    • А. жывапіс.

  3. Навучальны (у дачыненні вышэйшых навучальных устаноў).

    • А. год.

  4. перан. Чыста тэарэтычны, не звязаны з практыкай.

    • Гэта акадэмічныя спрэчкі.

  5. У складзе назваў тэатраў, аркестраў, капэл азначае: вышэйшай кваліфікацыі, узорны.

    • Нацыянальны а. тэатр оперы і балета Беларусі.

акадэ́мія, ✂, ж.

  1. Вышэйшая навуковая або мастацкая ўстанова.

    • А. навук Беларусі.

  2. Назва некаторых вышэйшых навучальных устаноў.

    • Ваенна-медыцынская а.
    • Сельскагаспадарчая а.

|| прым. акадэмічны, ✂.

аказа́цца​1, ✂; зак.

  1. Стаць, з’явіцца ў сапраўднасці кім-, чым-н., якім-н.

    • Мікола аказаўся добрым настаўнікам.
    • Аказалася, што хлопцы ведалі адзін аднаго.

  2. Апынуцца дзе-н., трапіць куды-н.

    • Дырэктар аказаўся на сходзе.

  3. Знайсціся, быць у наяўнасці.

    • Добра, што з сабою аказаліся грошы.

|| незак. аказвацца, ✂.

аказа́цца​2, ✂; зак.

Падаць голас, вестку; загаварыць, азвацца.

  • Сын нарэшце аказаўся, прыслаў пісьмо.

|| незак. аказвацца, ✂.

аказа́ць, ✂; зак.

У злучэнні з некаторымі назоўнікамі абазначае дзеянне паводле знач. гэтых назоўнікаў.

  • А. дапамогу (дапамагчы).
  • А. увагу (уважліва аднесціся).

|| незак. аказваць, ✂.

|| наз. аказанне, ✂.

ака́зія, ✂, ж.

  1. Зручны, спрыяльны выпадак для паездкі або перасылкі чаго-н. з кім-н.

    • Якраз надарылася зручная а.

  2. Рэдкі, незвычайны выпадак (разм.).

    • Што за а.!

акалаці́ць, ✂; зак.

  1. Абабіць калоцячы, абтрэсці.

    • А. грушы.

  2. Уручную абмалаціць, абабіць (снапы жыта).

    • А. жыта.

|| незак. акалочваць, ✂.