Verbum

без, прыназ. з Р.

1. Указвае на адсутнасць у прадмеце, з’яве, паняцці часовай або пастаяннай прыкметы.

Крэсла без ножкі.

Праца без прымусу.

Без праўды веку не пражывеш (прыказка).

2. Паказвае, што дзеянне адбываецца без удзелу каго-н., чаго-н.

Працаваць без памочніка.

3. Пры словах, што абазначаюць меру, час, колькасць, паказвае, колькі не хапае да поўнай меры.

Без 20 сантыметраў 3 метры.

Без чвэрці гадзіна.

4. З некаторымі назоўнікамі ўтварае прыслоўныя спалучэнні, якія выражаюць спосаб дзеяння.

Працаваць без адпачынку.

Бегчы без аглядкі.

◊

Не без гэтага (разм.) — і гэта бывае.

Не без таго (разм.) — бывае і так.

без... (а таксама без’..., бес..., бяз..., бяз’..., бяс...), прыстаўка.

Служыць для ўтварэння:

1) прыметнікаў ад назоўнікаў са знач.: пазбаўлены чаго-н., які не мае чаго-н., напр.: беззямельны, безадходны, безазёрны;

2) назоўнікаў, якія азначаюць адсутнасць або недахоп чаго-н., напр.: беззямелле, бездарожжа, безадказнасць.

без’... (гл. без...), прыстаўка.

Ужыв. замест «без...» з апострафам перад ётавымі галоснымі, напр., без’языкі.

безабаро́нны, -ая, -ае.

Няздольны абараніць сябе, пастаяць за сябе.

Б. чалавек.

|| наз. безабаро́ннасць, -і, ж.

безаблі́чны, -ая, -ае.

Пазбаўлены індывідуальнасці, своеасаблівасці, характэрных прыкмет.

Б. артыст.

|| наз. безаблі́чнасць, -і, ж.

безавары́йны, -ая, -ае.

Які не меў аварый, крушэнняў.

Б. рух.

|| наз. безавары́йнасць, -і, ж.

безагаво́рачны, -ая, -ае.

Не абмежаваны ніякімі ўмовамі; безумоўны.

Безагаворачная капітуляцыя.

|| наз. безагаво́рачнасць, -і, ж.

безадва́льны, -ая, -ае.

Звязаны з апрацоўкай глебы, пры якой пласт не пераварочваецца.

Безадвальнае ворыва.

безадка́зны, -ая, -ае.

1. Які не стрымліваецца пачуццём адказнасці.

Б. ўчынак.

2. Які працуе без перабояў.

Б. рухавік.

3. Бездакорны, які выконвае без пярэчання ўсе даручэнні.

Б. памочнік.

|| наз. безадка́знасць, -і, ж.

безадкла́дны, -ая, -ае.

Такі, выкананне якога не церпіць адкладу.

Безадкладная справа.

|| наз. безадкла́днасць, -і, ж.