Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

упапяро́к гл. упоперак.

упара́дкавацца, -куюся, -куешся, -куецца; -куйся; зак.

1. Навесці ў сябе парадак, справіцца з чым-н.

У. ў хаце.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пайсці налад, наладзіцца.

Жыццё горада паступова ўпарадкавалася.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць добраўпарадкаваным.

Горад упарадкаваўся.

|| незак. упарадко́ўвацца, -аюся, -аешся, -аецца; наз. упарадко́ўванне, -я, н.

|| наз. упара́дкаванне, -я, н.

упара́дкаваць, -кую, -куеш, -куе; -куй; -каваны; зак.

1. каго-што і без дап. Прывесці ў парадак, навесці парадак дзе-н.; вырашыць; уладкаваць.

У. кнігі.

У. ў хаце.

У. справы.

2. што. Добраўпарадкаваць.

У. гарадскія кварталы.

|| незак. упарадко́ўваць, -аю, -аеш, -ае; наз. упарадко́ўванне, -я, н.

|| наз. упара́дкаванне, -я, н.

упа́ртасць, -і, ж.

1. гл. упарты.

2. Незгаворлівасць, імкненне рабіць што-н. толькі па-свойму, наперакор каму-н.

Пасварыцца з кім-н. з-за сваёй упартасці.

упа́рты, -ая, -ае.

1. Вельмі ўстойлівы, паслядоўны ў ажыццяўленні чаго-н., які ажыццяўляецца цвёрда і паслядоўна.

У. чалавек.

Упартая барацьба.

Аказваць упартае супраціўленне.

2. Незгаворлівы, які імкнецца рабіць толькі па-свойму, наперакор каму-н.

У. як асёл.

Факты — упартая рэч (супраць фактаў спрачацца бескарысна).

3. Які выражае ўпартасць, рашучасць.

Упартыя вочы.

4. перан. Зацяжны, непрымірымы.

Упартыя баі.

|| наз. упа́ртасць, -і, ж. (да 1 знач.).

упа́рціцца, -рчуся, -рцішся, -рціцца; незак.

Упарта не згаджацца на што-н., з чым-н.

упа́рыцца, -руся, -рышся, -рыцца; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Дайсці да гатоўнасці ў выніку парання.

Буракі ўпарыліся.

2. Спацець ад напружанай дзейнасці, цяжкай працы.

У. на рабоце.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра каня: пакрыцца потам, узмыліцца ад гонкі.

Конь упарыўся.

|| незак. упа́рвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

упа́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак.

1. што. Парачы, згатаваць, давесці да патрэбнага стану.

У. рэпу.

2. каго (што). Увагнаць у пот цяжкай, напружанай працай.

Гэта работа мяне ўпарыла.

3. каго. Загнаць (каня) да поту, узмыліць.

|| незак. упа́рваць, -аю, -аеш, -ае.

упа́свіць, -сў, -се́ш, -се́; -сём, -сяце́, -сўць; -свіў, -віла; -сі́; зак., каго (што).

1. Змагчы пасвіць.

Гэты малы адзін не ўпасе кароў.

2. перан. Упільнаваць, дагледзець (разм.).

У. куранят.

3. Адкарміць на падножным корме (разм.).

упа́сці гл. па́даць.