Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

уе́сці, уе́м, уясі́, уе́сць; уядзі́м, уясце́, уяду́ць; уе́ў, уе́ла; уе́ш; зак.

1. што і без дап. (пераважна з адмоўем). Пражаваць, з’есці.

Сала такое салёнае, што не ў.

2. перан., каго (што). Укалоць заўвагай, рэплікай (разм.).

|| незак. уяда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 2 знач.).

уе́сціся¹, 1 і 2 ас. не ўжыв., уе́сца; уяду́цца; уе́ўся, уе́лася; зак., у што.

Глыбока пранікнуць, упіцца ў што-н.

Вяроўка ўелася ў цела.

Пыл уеўся ў скуру.

|| незак. уяда́цца, -а́ецца.

уе́сціся², уе́мся, уясі́ся, уе́сца; уядзі́мся, уясце́ся, уяду́цца; уе́ўся, -уе́лася; уе́шся; зак. (разм.).

Прывыкнуць да якой-н. стравы, корму, пачаць добра есці і тлусцець.

Парсюк уеўся, аж уставаць не хоча.

|| незак. уяда́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

уе́хаць, уе́ду, уе́дзеш, уе́дзе; уе́дзь; зак.

1. Едучы, трапіць, пранікнуць унутр.

У. у лес.

2. Праехаць які-н. шлях (разм.).

За дзень уехалі сто кіламетраў.

3. перан. Увайсці ў што-н. мяккае, сыпучае; асесці, угрузнуць.

Хата ўехала ў зямлю.

|| незак. уязджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. уе́зд, -у, м.; прым. уязны́, -а́я, -о́е.

Уязная брама.

ужо́.

1. прысл. Указвае на канчатковасць, завершанасць чаго-н.

Ужо пайшоў.

Ты ўжо не маленькая.

2. прысл. Нарэшце.

Супакойся ты ўжо!

3. часц. узмацн. Ужыв. для падкрэслівання, акцэнтавання асобнага слова.

Не так ужо дрэнна.

Ужо не раз яму казалі.

ужыва́льны, -ая, -ае.

Які часта, шырока ўжываецца; агульнапрыняты.

Ужывальнае слова.

|| наз. ужыва́льнасць, -і, ж.

ужыва́ны, -ая, -ае.

Які ўжо быў ва ўжытку.

Ужыванае адзенне.

ужыва́цца¹ гл. ужыцца.

ужыва́цца², 1 і 2 ас. не ўжыв., -а́ецца; незак.

Быць ва ўжыванні, ужывальным.

|| наз. ужыва́нне, -я, н. і ужы́так, -тку, м.

Увайсці ва ўжыванне (ва ўжытак).

Выйсці з ужывання (ужытку).

ужыві́ць, -ыўлю́, -ы́віш, -ы́віць; -ы́ўлены; зак., што (спец.).

Змясціць унутр жывога арганізма часова ці для прыжыўлення.

|| незак. ужыўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.