Verbum

раз​¹, ✂, м.

1. Абазначэнне аднакратнага дзеяння (пры падліку, указанні на колькасць).

   • Не р. (неаднакратна).
   • Сем разоў адмерай, адзін р. адрэж (прыказка).

2. З’ява, выпадак у шэрагу аднародных дзеянняў, праяўленняў чаго-н.

   • У мінулы р.
   • Адным разам (аднойчы).
   • Р. за разам (паўтараючыся).
   • Р. на р. не прыходзіцца (не заўсёды бывае аднолькава).

3. нескл. Адзін (пры падліку).

   • Р., два, тры.
   • Р.-два і гатова (вельмі хутка; разм. жарт.).

◊

• Аднаго разу — аднойчы.

• Ва ўсякім разе — пры любых абставінах.

• Другім разам (разм.) — калі-небудзь, не цяпер.

• Другі раз (іншы раз) — часам, у некаторых выпадках.

• За раз — у адзін прыём.

• Не раз (і не два) — многа разоў.

• Ні ў якім разе — ні пры якіх умовах, ніколі.

• Па той раз — з таго часу.

• Раз за разам — зноў і зноў, бесперапынна.

• Раз (і) назаўсёды — канчаткова, беспаваротна.

• Ў самы раз (самы раз) (разм.) — якраз, у пару.

• У такім разе — у такім выпадку.

|| памянш. разок, ✂ і разік, ✂.

раз​², прысл. (разм.).

Аднойчы.

• Р. уночы пачуўся гул машын.

раз​³, злуч. уступальны. (разм.).

Калі.

• Р. не ўмееш, не бярыся.

раз​⁴ у знач. вык. (разм.).

Абазначае хуткае і рэзкае дзеянне (стукнуў, схапіў і пад.).

• Р. яго па спіне!

раз...​¹ (раза..., рас...) дзеяслоўная прыстаўка.

Абазначае:

• 1) дзяленне на часткі, размеркаванне па частках, па месцах, па паверхнасці паверхні і пад., напр. разрэзаць, разарваць, раскідаць, размазаць;
• 2) узмацненне, напружанне ў праяўленні дзеяння, напр. раскарміць, расхваліць;
• 3) у спалучэнні з -цца: пачатак працяглага, інтэнсіўнага дзеяння, напр. разбурчацца, растанцавацца, разбалецца;
• 4) у спалучэнні з -цца: кірунак руху многіх у розныя бакі, напр. раз’ехацца, разляцецца, рассыпацца;
• 5) спыненне дзеяння, стану, напр. размарозіцца, разлюбіць;
• 6) адваротнае дзеянне, напр. размініраваць, раскруціць.

разабрацца, ✂; зак.

1. Прывесці ў парадак свае рэчы, уладкавацца (разм.).

   • Р. з дарогі.

2. у кім-чым і (разм.) з кім-чым. Вывучыўшы, унікнуўшы ў падрабязнасці, добра зразумець каго-, што-н.

   • Р. ў чарцяжах.
   • Р. ў абставінах.

|| незак. разбірацца, ✂.

разабраць, ✂; зак.

1. Раз’ядноўваючы, разнімаючы па частках, раскласці.

   • Р. гадзіннік.
   • Р. старую хату.

2. Узяць усё, раскупіць.

   • Р. бычкоў для гадоўлі.
   • Р. падручнікі.
   • Разабралі тавар.

3. Прывесці ў парадак, размясціць у пэўным парадку.

   • Р. лісты.
   • Р. дакументы.

4. Спарадкаваць, раздзяліўшы мяса і сала і інш. часткі.

   • Р. кабана.

5. перан. Даследуючы, высветліць, даць ацэнку чаму-н.

   • Р. паперы.
   • Р. сказ па часцінах мовы.

6. перан. Распазнаць, адрозніць.

   • Р. почырк.
   • Р. гатунак груш па смаку.
   • Не р., што ён гаворыць.

7. перан. Ахапіць, апанаваць (пра пачуццё, жаданне і пад.) (разм.).

   • Яе разабрала злосць.
   • Дзяцей разабрала цікавасць.

8. безас., каго (што). Пра стан моцнага ап’янення (разм.).

   • Яго разабрала пасля шклянкі гарэлкі.

◊

• Не разбяры-бяры (разм.) — пра што-н. вельмі заблытанае, незразумелае.

• Разабраць па костачках (разм.) — дэталёва абмеркаваць, абгаварыць каго-што-н.

• (Усю) ноч разбяруць (разм.) — не будзе калі спаць.

|| незак. разбіраць, ✂.

|| наз. разбор, ✂ і разборка, ✂.

|| прым. разборны, ✂.

разавы, ✂.

Прыгодны на адзін раз, які робіцца толькі раз або за адзін прыём.

• Р. білет.
• Разавая дапамога.

разагнацца, ✂; зак.

Давесці рух да вялікай скорасці.

• Р. на машыне.

|| незак. разганяцца, ✂.

|| наз. разгон, ✂.

• Узяць р.
• З разгону (разагнаўшыся).

разагнаць, ✂; зак.

1. Гонячы, прымусіць разысціся, разляцецца, разбегчыся (пра многіх); выгнаць, звольніць.

   • Р. дзяцей.
   • Р. гультаёў на рабоце.
   • Вецер разагнаў хмары (перан.).

2. Паскорыць ход, рух.

   • Р. каня.
   • Р. лодку.

3. Разараць плугам.

   • Р. некалькі баразён бульбы.

4. Размясціць на якой-н. паверхні, займаючы як можна больш месца (разм.).

   • Р. тэкст на цэлы аркуш.

◊

• Разагнаць тугу (разм.) — перастаць сумаваць.

|| незак. разганяць, ✂.

|| наз. разгон, ✂.

|| прым. разгонны, ✂.