Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні

кандэнсатар, , м.

Прыбор для кандэнсацыі чаго-н.

  • К. пары.

|| прым. кандэнсатарны, .

кандэнсацыя, , ж. (спец.).

  1. Пераход рэчыва з газападобнага стану ў вадкі або крышталічны.

    • К. пары (ператварэнне ў вадкасць).
  2. Накапленне ў вялікай колькасці.

    • К. энергіі.

|| прым. кандэнсацыйны, .

канец, , м.

  1. Мяжа, апошняя грань чаго-н. у прасторы або часе, а таксама прылягаючая да іх частка, перыяд.

    • К. дарогі.
    • К. вясны.
    • К. горада.
    • К. часопіса.
    • Знайсці к. (таксама перан. разабрацца ў чым-н.; даведацца пра што-н.).
  2. Адлегласць паміж двума пунктамі.

    • У абодва канцы прайшла пехатой.
  3. Вяроўка, канат для прычалу суднаў (спец.).

    • Аддаць канцы (адвязаць; таксама перан. памерці).
  4. перан. Смерць, гібель (разм.).

  5. толькі мн. Астаткі нітак асновы, якія не могуць быць датканы і адразаюцца ад палатна (спец.).

    • Адзін канец (разм.) — усё роўна, няхай будзе так.

    • Без канца (разм.) — вельмі доўга, вельмі многа, бесперапынна.

    • Да канца — канчаткова, поўнасцю.

    • Звесці канцы з канцамі (разм.) — з цяжкасцю задаволіць жыццёвыя патрэбы, ледзь укласціся ў суму даходу, заработку.

    • З усіх канцоў — адусюль, з розных бакоў.

    • Канца (канца-краю) не відаць (няма) (разм.) — пра тое, чаго вельмі многа, што цягнецца доўга.

    • Канцы з канцамі не сходзяцца (разм.) —

      1. няма ўзгодненасці, адпаведнасці паміж рознымі часткамі, бакамі чаго-н.;
      2. у каго не хапае чаго-н. на ўвесь вызначаны перыяд.
    • Канцы ў ваду (разм.) — ніякіх слядоў (злачынства, правіннасці) не засталося.

    • На благі канец — пры найгоршых абставінах, у горшым выпадку.

    • Пад канец — пры заканчэнні.

|| памянш. кончык, .

  • К. ніткі.

канечнасць, , ж.

Рука і нага ў чалавека, а таксама асобны орган руху ў жывёл.

  • Верхнія канечнасці.
  • Пярэднія і заднія канечнасці (у жывёл).

канечне.

  1. у знач. пабочн. сл. Само сабой зразумела, без сумнення.

    • Я, к., нічога не ведала.
  2. прысл. Абавязкова, што б ні здарылася.

    • К. я не паеду ў вёску.
  3. часц. Так, вядома.

    • Ці маеце ахвоту падарожнічаць? — К!

канечны, .

  1. Які мае канец, мяжу (у прасторы і часе); проціл. бесканечны.

    • Канечная велічыня (у матэматыцы — велічыня, што змяняецца ў пэўных межах, не роўная ні нулю, ні бесканечнасці).

  2. Які знаходзіцца на канцы чаго-н., апошні ў шэрагу прадметаў і з’яў.

    • К. прыпынак.
  3. Асноўны, самы галоўны.

    • Канечная мэта.
  4. Які завяршае сабой які-н. працэс, што з’яўляецца вынікам работы.

    • К. прадукт.
    • К. вынік.

|| наз. канечнасць, .

канёк, , м.

  1. гл. конь.

  2. Месца сыходжання нахіленых плоскасцей двухсхільнага даху, вільчык страхі.

  3. Разное ўпрыгожанне ў выглядзе конскай галавы на канцы падоўжнага бруса, што ўтварае верхні край страхі.

    • Разны к. упрыгожвае дах.
  4. перан. Любімая тэма размовы, любімы занятак каго-н.

    • Сесці на свайго канька (пачаць размову на любімую тэму).
    • Акардэон — мой к.

канібал, , м.

  1. Жывёліна, якая з’ядае асобін свайго віду (спец.).

  2. Людаед-дзікун.

  3. перан. Жорсткі, люты чалавек.

|| прым. канібальскі, .

  • Канібальскія норавы.

канікулы, .

Перапынак у занятках, які даецца навучэнцам для адпачынку.

  • Летнія к.

|| прым. канікулярны, .

  • К. час.

каніна, , ж.

Мяса каня як ежа.