Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Абязве́чыць ’знявечыць, скалечыць’ (БРС, Шат., Гарэц., Сцяшк. МГ, Бір. дыс.), абязвечыць (Нас.), обʼезвечить (КСТ), абязвечаны (Нас.) да прасл. věkъ, якое мела значэнне ’ўзрост’ і ’сіла’. Такім чынам, ‑без‑вечыць ’пазбаўляць сілы’, таксама як нявечыць і ўвечыць < ǫ (негацыйная частка) + věčiti (параўн. Покарны, 1128–1129; Унбегаун, La langue, 173). Гл. век.

Абязлі́чка (БРС) < рус. обезличка (да лицо). Новае запазычанне з рускай сацыяльнай тэрміналогіі.

Абялі́ць ’зняць кару, каб была відаць белая драўніна’ (Шат.). Тлумачэнне не дакладнае. Параўн. абяліць ’зняць скуру з забітай жывёлы’ (Бяльк., Шн., КЭС). Гл. бяліць.

Абярну́ць ’паставіць дном угору, паваліць на бок’ (БРС, Касп.), абвярнуцца (Юрч., Касп., КЭС) да ob‑vьrt‑nǫ‑ti sę. Гл. вярцець.

Абярта́я ’цапільна’ (ДАБМ). Магчыма, да аб‑верт‑ая ’тое, што абяртаецца на цэпе’.

Абярэ́мак ’ахапак’ (БРС, Нас., Арх. ГУ, КТС), обʼеремок (КСТ) да bermę < bьrǫ, bьrati. Укр. оберемок. Па тыпу словаўтварэння як ахапак, разбіваецца на марфемы: а‑бярэм‑ак (*o‑berm‑ъkъ). Словаўтваральная інавацыя характэрная для беларускага і ўкраінскага арэала.

Абясці́ць ’абвясціць’ (Нас.), ’абяцаць’ (Шат.) да ob‑věstiti, věstь < *vět‑tь. Параўн. другое значэнне пад уплывам абяцаць (гл.).

Абятні́ца ’абяцанне, абяцаная рэч’ (Нас.) да *ob‑vět‑ni‑са. Абяцанка з польскай. Гл. абяцаць.

Абяца́ць, абяцанка, абяцанне; ст.-бел. обицяти (Нас. Гіст.), обецати з 1489 (Булыка, Запазыч.) < польск. obiecać (гл. Пальцаў, Лекс. і грам., 38).

Абяча́йка ’край рэшата, крышкі дзежкі, павекі’ (Бір. дыс.), абячаек ’вобад, які ўтварае краі сіта ці века для дзяжы’ (Шат.). Гл. абечак.