Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Абла́ва ’аблава (пры паляванні)’ (БРС, Бяльк., Маш., Яруш., Шпіл., КСТ); рус. облава, укр. облава, ст.-рус. облава, польск. obława. Агульнавядомае тлумачэнне да лоў, лавіць гл. Брандт, РФВ, 23, 94, які супраць тлумачэння Міклашыча, 218–219, с.-в.-ням. abelauf ’месца, дзе знаходзіцца затраўлены звер’. Больш верагодна < цюрк. (ст.-цюрк. avla Др. Тюрк., 70) (Дабрадомаў, вусн. паведамл.). Гл. таксама ab abla ’рабіць аблаву на звяроў’ (Др. Тюрк., 3). Параўн. Расянен, 1; Севарцян, 1, 63–64.

Аблаву́х аблавуха, аблавушка, аблаух ’шапка з вушамі’ (Нас., Бяльк., Маш., Нік. Очерки), аблушаванка ’тс’ (Сцяшк. МГ) да аблавухі, аблаухі (гл.).

Аблаву́хі, аблаухі ’з вялікімі вушамі’ (БРС, Нас., Шат., Янк., Бір. дыс., Бяльк., Мат. Гродз.), рус. облоухий да obьlъ (рус. облый ’вялікі, круглы’ і інш.) і ухо ’вуха’.

Абла́да ’улада, здабытак’ (БРС, КТС, Сцяшк.) < аб‑ула‑да. Гл. улада.

Абла́к, аблакі. Гл. воблака.

Абла́м1 ’футра’ (Нас., Гарэц.), аблям ’тс’ (Бір. дыс.) < польск. błam ’адно футра’, якое ў сваю чаргу з ням. Flamme, Flamm ’тс’ (Брукнер, 30). Форма аблям сведчыць аб кантамінацыі з аблямаваць, аблямоўка (гл.).

Абла́м2 ’бруствер’ (Гарэц.), ’аблава’ (Касп.). Магчыма, да аблам1 з семантычным пераходам: аблямоўка (на вопратцы) > аблямоўка ’паласа’ > аблямоўка ’акружэнне, аблава’. Аднак больш верагодна, што гэта калька або запазычанне з балтыйскага. Параўн. літ. lamataĩ ’пастка, сіло’, лат. lamatas ’тс’.

Аблапо́шыць ’абдурыць’ (Бяльк., КТС), аблапэшыць ’абкрасці’ (Яўс.), облапошить (Дабр.) < лапошыць < лапаць, як рус. копошить < копать. Неславянская, відаць, дзеяслоўная суфіксацыя. Магчыма, пад уплывам балтыйскай ітэратыўнай суфіксацыі. Параўн. абгапошыць (гл.), аблатошыць (гл.).

Абла́савацца ’аблюбаваць сабе нешта смачнае і мець цягу да яго’ (КЭС). Гл. ласы.

Аблато́шыць ’спустошыць, знішчыць’ (Сцяшк. МГ), аблаташыць ’абламаць, аббіць, абарваць (садавіну)’ (Бяльк., КТС), ’абкрасці, павыбіраўшы або пазрываўшы (у садзе, агародзе і інш.)’ (Юрч. Сін.), аблатышыць ’абарваць’ (Арх. ГУ) да латошыць (гл.).

Абла́хаць1 ’абхадзіць, аббегаць’ (Бяльк., Янк. III), ’абшарыць’ (Яўс.), ’аббегаць з карыслівымі мэтамі, з мэтай разнюхаць або пажывіцца’ (Юрч. Сін.), ’аббегаць’ (мядз., Малько, вусн. паведамл.) да лахаць (гл.). Ці не звязана (магчыма, праз кантамінацыю) з обличати ’тс’ (Вярэніч, столін., вусн. паведамл.), параўн. облыхаць ’аббегаць’ (КТС).

Абла́хаць2 ’абгаварыць у выпадковых размовах, недарэчна’ (Юрч. Сін.) да аблахаць1 з семантычным прыпадабненнем да аблаяць.