Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні
абвгдеёжзійклмнопрстуфхцчшэюя
авеілмноруыэюя
абвгдзійклмнпрстўфхцшю

гарэніць, ✂; незак. (разм.).

Мець гаркаваты прысмак.

  • Мука г.

гарэць, ✂; незак.

  1. Паддавацца дзеянню агню, знішчацца агнём.

    • Дровы гараць.

  2. Дзейнічаць, быць у спраўнасці (пра тое, што дае полымя, святло).

    • Пліта гарыць.

  3. Траціць усё набытае з прычыны пажару, аказацца пагарэльцам.

    • Нашы родзічы два разы гарэлі ад маланкі.

  4. Быць у ліхаманкавым стане.

    • Дзіця ўсю ноч гарэла.

  5. Чырванець ад прыліву крыві.

    • Вушы гараць.

  6. Ззяць, блішчаць.

    • На сонцы гарэлі гронкі рабіны.
    • Вочы гараць ад крыўды.

  7. перан., чым. Зазнаваць якое-н. моцнае пачуццё.

    • Г. нянавісцю.

  8. перан., ад чаго. Зведваць моцнае пачуццё пад уздзеяннем чаго-н.

    • Г. ад сораму.

  9. перан. Поўнасцю аддавацца рабоце, ідэі і пад.

    • Хто сам на працы гарыць, той і людзям свеціць (прыказка).

  10. Псавацца, гнісці ад перагрэву.

    • Сена гарыць у копах.
    • Пасевы гараць (сохнуць ад засухі).

  11. перан. Хутка зношвацца, рвацца (пра адзенне, абутак).

    • На дзетках хутка гарыць адзежа.

  12. перан. Быць пад пагрозай зрыву па прычыне спазнення, упушчэння тэрмінаў.

    • План гарыць.
    • Пуцёўка гарыць.

  13. Цвісці (пра агуркі, гарбузы і пад.).

    • Агуркі пачалі г.

◊

  • Вока (зуб) гарыць на што (разм.) — вельмі хочацца мець што-н.

  • Гары яно гарам; хай яно гарам гарыць (разм.) — ужываецца як праклён.

  • Гарыць душа (нутро) у каго, чыя (чыё) (разм.) — хто-н. вельмі ўсхваляваны, узбуджаны.

  • Гарыць зямля пад нагамі ў каго — пра небяспечнае становішча для каго-н., у сувязі з чым прыходзіцца ўцякаць.

  • На злодзеі шапка гарыць (разм.) — гавораць пра таго, хто міжвольна сам выдае сябе ў тым, што больш за ўсё імкнецца ўтаіць.

  • Не гарыць (разм.) — няма патрэбы ў спешцы.

  • Работа (усё) гарыць у руках у каго (разм. адабр.) — работа ідзе добра, хутка.

  • Скура гарыць на кім (разм. неадабр.) — пра залішне рухавага, неспакойнага чалавека.

  • Як мокрае гарыць (разм. неадабр.) — вельмі марудна.

|| зак. згарэць, ✂.

|| наз. гарэнне, ✂.

гасільнік, ✂, м.

  1. Назва розных прыстасаванняў для гашэння агню, святла і пад.

  2. Прыстасаванне для аслаблення або ліквідацыі дзеяння чаго-н. (спец.).

|| прым. гасільны, ✂.

гасіць, ✂; незак.

  1. Спыняць гарэнне, тушыць.

    • Г. свечку.

  2. перан. Перашкаджаць развіццю чаго-н., заглушаць (жаданні, пачуцці).

    • Г. ініцыятыву.

  3. Змяншаць ці спыняць дзеянне чаго-н. (спец.).

    • Г. хістанні.
    • Г. скорасць.

  4. Рабіць непрыгодным для далейшага ўжывання (афіц.).

    • Г. маркі.

  5. Моцна ўдараць па чым-н. (разм.).

    • Г. абухом па дзвярах.

◊

  • Гасіць вапну — дабаўляць вады ў вапну, каб атрымаць з яе белы парашок (гашаную вапну).

|| зак. загасіць, ✂ і пагасіць, ✂.

|| наз. гашэнне, ✂.

гаснуць, ✂; незак.

  1. Пераставаць гарэць, свяціць; тухнуць.

    • Свечка гасне.
    • Надзеі гаснуць (перан. змяншаюцца, знікаюць).

  2. перан. Слабець, чахнуць.

    • Чалавек гасне ўвачавідкі.

|| зак. загаснуць, ✂, пагаснуць, ✂ і згаснуць, ✂.

гаспадар, ✂, м.

  1. Уласнік, уладальнік каго-, чаго-н.

    • Г. кватэры.

  2. (звычайна з азначэннем). Той, хто займаецца гаспадарчымі справамі.

    • Руплівы г.

  3. перан., чаго. Паўнаўладны распарадчык.

    • >Народ — г. сваёй краіны.
    • Г. свайго лесу.

  4. Галава дома, сям’і.

    • Г. за гарэлачку, а гаспадыня за талерачку (прыказка).
    • Г. — галава ў хаце (прыказка)./li>

◊

  • Гаспадар свайго слова (адабр.) — пра чалавека, у якога слова не разыходзіцца са справай.

|| ж. гаспадыня, ✂ і гаспадынька, ✂.

|| прым. гаспадарскі, ✂.

гаспадарка, ✂, ж.

  1. Спосаб вытворчасці, сукупнасць вытворчых адносін таго ці іншага грамадскага ўкладу.

    • Натуральная г.

  2. Вытворчасць, эканоміка.

    • Народная г. краіны.
    • Сельская г.

  3. Абсталяванне якой-н. вытворчасці.

    • Г. калгаса.
    • Г. трактарнага завода.

  4. Рэчы, прадметы, якія патрэбны ў быце.

    • Абзавесціся гаспадаркай.

  5. Вытворчая адзінка, пераважна сельскагаспадарчая.

    • Сялянскія гаспадаркі.
    • Кіраваць гаспадаркай.

  6. Эканамічны, вытворчы, фінансавы і іншы бок якой-н. дзейнасці.

    • Хатняя г.

гаспадарлівы, ✂.

Эканомны, руплівы, клапатлівы ў вядзенні гаспадаркі (пра чалавека).

  • Г. (наз.) ні сцюжы, ні спёкі не баіцца (прыказка).

|| наз. гаспадарлівасць, ✂.

гаспадарнік, ✂, м.

Кіраўнік, асоба, якая кіруе гаспадарчымі справамі ўстановы, прадпрыемства.

  • Вопытны г.

|| прым. гаспадарніцкі, ✂.

гаспадарнічаць, ✂; незак.

Тое, што і гаспадарыць.

|| наз. гаспадарнічанне, ✂.