Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

кі́па, -ы, мн. -ы, кіп, ж.

1. Вязка або пачак якіх-н. прадметаў, складзеных адзін на адзін; стос.

К. сшыткаў.

2. Вялікая ўпаковачная мера (спец.).

К. бавоўны.

кіпары́с, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.

1. -а. Паўднёвае вечназялёнае хвойнае дрэва сямейства кіпарысавых.

2. -у. Драўніна гэтай расліны.

Зроблены з кіпарысу.

|| прым. кіпары́савы, -ая, -ае і кіпары́сны, -ая, -ае.

кі́пень, -ю, м.

Вада ў час кіпення; вар.

кі́пець, -пця, мн. -пці, -пцяў, м. (разм.).

Тое, што і кіпцюр.

|| прым. кі́пцевы, -ая, -ае.

кіпе́ць, -плю́, -пі́ш, -піць; -пім, -піце́, -пя́ць; -пі́; незак.

1. Даходзіць да стану кіпення; закіпаць.

Вада кіпіць пры 100° па Цэльсію.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Булькаць, клекатаць ад пары, якая ўтвараецца пры награванні (пра вадкасці).

Малако кіпіць.

Чайнік кіпіць.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., ад чаго і без дап. Віраваць, клекатаць (пра вадкасці ў халодным стане).

Возера кіпела ад рыбы.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Развівацца, праяўляцца з сілай, бурна.

Работа кіпіць.

Нянавісць кіпела ў сэрцы.

5. перан., чым і без дап. Быць узрушаным, ахопленым якім-н. пачуццём.

Так і кіпіць чалавек злосцю.

Кіпела (безас.) у той час у душы.

|| зак. закіпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пі́м, -піце́, -пя́ць; -пі́ (да 1, 2 і 4 знач.) і ускіпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пі́м, -піце́, -пя́ць; -пі́, (да 4 знач.).

|| наз. кіпе́нне, -я, н.

кіпрыёты, -аў, адз. -ёт, -а, М -ёце, м.

Жыхары Рэспублікі Кіпр.

|| ж. кіпрыётка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так.

|| прым. кіпрыёцкі, -ая, -ае.

кіпу́чы, -ая, -ае.

1. Бурлівы, пеністы.

К. вадаспад.

2. перан. Напружаны, дзейны.

Кіпучая дзейнасць.

|| наз. кіпу́часць, -і, ж. (да 2 знач.).

кіпцю́р і капцю́р, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Востры загнуты рагавы прыдатак на пальцах птушак, многіх паўзуноў і млекакормячых.

2. Пазногаць (разм.).

Паказаць кіпцюры — пра пагрозу.

Трапіць у кіпцюры каму — аказацца, быць пад уладай каго-н.

|| памянш. кі́пцік, -а, мн. -і, -аў, м.

|| прым. кі́пцікавы, -ая, -ае.

|| прым. кіпцю́рны, -ая, -ае і капцю́рны, -ая, -ае.

кіпцюра́сты, -ая, -ае.

3 вялікімі і вострымі кіпцюрамі.

|| наз. кіпцюра́стасць, -і, ж.

кіпяці́льнік, -а, мн. -і, -аў, м.

Электранагравальная прылада ў выглядзе спіралі для кіпячэння вады.