Verbum

дзе́канне, -я, н.

1. гл. дзекаць.

2. Уласцівае беларускай мове пазіцыйнае чаргаванне цвёрдага зубнога д з мяккай афрыкатай дз: горад — у горадзе, іду — ідзі.

дзе́каць, -аю, -аеш, -ае; незак.

Вымаўляць афрыкату дз на месцы мяккага д.

|| наз. дзе́канне, -я, н.

дзелаві́ты, -ая, -ае.

Энергічны, умелы, прадпрымальны ў рабоце.

Д. малады інжынер.

|| наз. дзелаві́тасць, -і, ж.

дзелавы́, -а́я, -о́е.

1. Які адносіцца да грамадскай, службовай дзейнасці.

Дзелавая размова.

Дзелавыя сувязі.

Дзелавое пісьмо.

2. Які ведае справу, умела кіруе і клапоціцца аб рабоце.

Дзелавыя людзі.

Д. кіраўнік.

3. Прыдатны для апрацоўкі ў якасці матэрыялу (спец.).

Дзелавая драўніна.

4. Звязаны са справаводствам.

Д. стыль.

дзе́ліва, -а, мн. -ы, -аў, н.

Лік або велічыня, якія падвяргаюцца дзяленню, дзялімае.

дзель, -і, мн. -і, -ей, ж.

1. Вынік дзялення аднаго ліку на другі.

2. Частка, доля, выдзеленая каму-н. для карыстання, апрацоўкі і пад. (разм.).

Ён узяў сваю д.

дзе́льнік, -а, мн. -і, -аў, м.

Лік або велічыня, на якую дзеліцца дзеліва.

дзе́ля, прыназ. з Р.

1. каго-чаго. Выражае мэтавыя адносіны, ужыв. пры абазначэнні асобы ці прадмета, у інтарэсах якіх здзяйсняецца што-н.

Д. агульнай справы.

Я зраблю гэта д. вас.

2. чаго. Выражае мэтавыя адносіны, ужыв. пры абазначэнні мэты дзеяння.

Д. адпачынку.

Д. кавалка хлеба.

дзень, дня, мн. дні, дзён, м.

1. Частка сутак ад усходу да захаду сонца, ад раніцы да вечара.

Ясны д.

Дасць Бог д., дасць і спажытак (прыказка). І дзень і ноч.

2. Тое, што і суткі.

Водпуск на пяць дзён.

3. Прамежак часу ў межах сутак, заняты чым-н.

Працоўны д.

Светлавы д.

4. чаго. Вызначаны тэрмін, дата, прысвечаная якой-н. падзеі.

Д.

Перамогі.

Д. нараджэння.

5. мн. Пара, перыяд.

Дні юнацтва.

○

Палярны дзень — за Палярным кругам: частка года, калі сонца не заходзіць за гарызонт.

Посны дзень — дзень, у які згодна з царкоўным звычаем нельга есці скаромнае.

Разгрузачны дзень — харчаванне аднатыпнымі прадуктамі на працягу аднаго дня з мэтай аздараўлення або пахудзення.

Санітарны дзень — дзень, які прызначаецца для санітарнага агляду службовага памяшкання.

Рабочы (працоўны) дзень — пэўная колькасць часу, адведзеная для работы, службы.

◊

Добры дзень! — прывітальны зварот днём пры сустрэчы.

Дзень у дзень; дзень пры дні — штодзень, кожны дзень.

З дня на дзень — у адзін з бліжэйшых дзён.

Чакаем іх з дня на дзень.

Наводзіць цень на ясны дзень — наўмысна ўносіць няяснасць у якую-н. справу; блытаць каго-н.

Учарашні дзень — былое, мінулае.

Чорны дзень — цяжкая, змрочная часіна.

|| памянш.-ласк. дзянёк, -нька́, мн. -нькі́, -нько́ў, м. (да 1—3 знач.).

|| прым. дзённы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

дзеравя́ка, -і, ДМ -вя́цы, мн. -і, -вя́к, ж. (разм.).

Кавалак дрэва.

На беразе ракі дагнівалі пачарнелыя дзеравякі.