Verbum

АКРЫ́ЛАВАЯ КІСЛАТА́,

найпрасцейшая арганічная ненасычаная кіслата, CH₂=CH-COOH. Бясколерная вадкасць з рэзкім пахам, t_кіп 140,9 °C, шчыльн. 1,05·10​³ кг/м³, змешваецца з вадой, спіртамі, эфірамі. Аказвае каразійнае дзеянне, лёгка палімерызуецца (для працяглага захоўвання карыстаюцца інгібітарамі). Солі і эфіры акрылавай кіслаты наз. акрылатамі.

Атрымліваюць акісленнем прапілену: CH₂=CH-CH₃ + O₂ → CH₂=CH-COOH. Выкарыстоўваюць у вытв-сці іонаабменных смолаў, каучукоў, эфіраў (гл. Поліакрылаты). Акрылавую кіслату і яе солі дабаўляюць у друкарскія фарбы, пасты і інш.

т. 1, с. 201

АКРЫ́ЛАВЫЯ ВАЛО́КНЫ,

гл. ў арт. Поліакрыланітрыльныя валокны.

т. 1, с. 201

АКРЫ́ЛАВЫЯ КЛЕ́І,

поліакрылавыя клеі, сінтэтычныя клеі на аснове вытворных акрылавай, метакрылавай ці цыянакрылавай кіслот. Найб. пашыраны акрылавыя клеі з манамерных эфіраў ці раствораў поліакрылатаў ва ўласных манамерах ці інертных арган. растваральніках. Некаторыя акрылавыя клеі мадыфікуюць інш. манамерамі ці сінт. смоламі для надання ім спецыфічных уласцівасцяў (эластычнасці, тэрмаўстойлівасці, трываласці клеявых злучэнняў і інш.). Выкарыстоўваюцца для склейвання металаў, пластмасаў, драўніны, паперы, сілікатнага і арган. шкла (у т. л. аптычнага), цыянакрылатныя клеі — пры хірург. аперацыях. З акрылавых клеяў вырабляюць ліпкія стужкі і пластыры.

т. 1, с. 201

АКРЫ́ЛАВЫЯ ЛА́КІ,

поліакрылавыя лакі, растворы поліакрылатаў і іх вытворных у арган. растваральніках. Утвараюць святло-, атмасфера- і водаўстойлівыя пакрыцці з добрай адгезіяй да металу. Выкарыстоўваюць для аховы ад карозіі алюмінію і яго сплаваў; эмалевыя фарбы на іх аснове — у авіяц. і аўтамаб. прам-сці, вытв-сці буд. канструкцый і інш.

т. 1, с. 201

АКРЫЛАМІ́Д,

арганічнае злучэнне, вытворнае акрылавай кіслаты, CH₂=CH-CONH₂. Мал. м. 71,07. Бясколерныя крышталі, t_пл 84,5 °C. Раствараецца ў вадзе, метаноле, ацэтоне.

Атрымліваюць з акрыланітрылу: CH₂=CH-CN H₂O → CH=CH-CONCONH₂. Манамер для атрымання поліакрыламіду і яго супалімераў, мадыфікатар гумавых сумесяў. Раздражняе слізістыя абалонкі (ГДК у вадзе 0,2 мг/м³).

т. 1, с. 201

АКРЫЛА́Н,

гл. ў арт. Поліакрыланітрыльныя валокны.

т. 1, с. 201

АКРЫЛАНІТРЫ́Л,

арганічнае злучэнне, вытворнае акрылавай кіслаты, CH₂=CH-CN. Мал. м. 53,03. Бясколерная вадкасць з характэрным пахам, t_кіп 77,3 °C, шчыльн. 0,80∙10​³ кг/м³. Раствараецца ў вадзе і арган. растваральніках, палімерызуецца.

Атрымліваюць акісленнем сумесі прапілену і аміяку: CH₂=CH-CH₃ + NH₃ + 3O → 3H₂O + CH₂=CH-CN. Выкарыстоўваюць у вытв-сці поліакрыланітрылу, валокнаў з яго, АБС-пластыку, бутадыен-нітрыльнага каўчуку і інш. супалімераў. Таксічны, сумесі з паветрам выбухованебяспечныя.

т. 1, с. 201

АКРЫЛА́ТНЫЯ КАЎЧУКІ́,

сінтэтычныя каўчукі, супалімеры эфіраў акрылавай кіслаты. Звычайна гэта супалімеры бутылакрылату з акрыланітрылам ці β-хлорэтылвінілавым эфірам акрылавай к-ты, якія атрымліваюць эмульсійнай супалімерызацыяй. Растваральныя ў вуглевадародах, няўстойлівыя да спіртоў і гліколяў і пры награванні ў вільготным асяроддзі. Вулканізуюцца амінамі ў спалучэнні з серай ці фенола-фармальдэгіднымі смоламі. Атрыманая гума масла-, бензіна-, цепла-, святло-, і азонаўстойлівая, газанепранікальная. Выкарыстоўваецца ў вытв-сці цепла- і масластойкіх гумава-тэхн. вырабаў, рамянёў, стужак для транспарцёраў, клеяў, лакафарбавых матэрыялаў, для абкладкі цыстэрнаў, бензабакаў, на ізаляцыю.

т. 1, с. 201

АКРЫЛА́ТЫ,

вытворныя акрылавай кіслаты, складаныя эфіры ці яе солі. Акрылаты (эфіры) — бясколерныя вадкасці (напр., метылакрылат CH₂=CH-COOCH₃, t_кіп 80 °C). Акрылаты (солі) — крышт. рэчывы. Лёгка палімерызуюцца пры дзеянні святла, цяпла, кіслароду і пераксідаў (захоўваюцца з інгібітарамі).

У прам-сці акрылаты метылавага і этылавага спіртоў атрымліваюць з этыленцыянгідрыну і адпаведнага спірту: 2CH₂OHCH₂CN + 2ROH + H₂SO₄ → CH₂ = CHCOOR + (NH₄)₂SO₄, вышэйшых спіртоў — рэакцыяй пераэтэрыфікацыі, а солі — нейтралізацыяй акрылавай к-ты. Выкарыстоўваюцца ў вытв-сці палімераў, каўчукоў, як дабаўкі ў друкарскіх фарбах, лаках.

т. 1, с. 201

АКРЫ́ТЫ,

вольныя сяляне-воіны ва ўсх. раёнах Візантыі. У 14 ст. абаранялі межы дзяржавы ад арабаў і туркаў-сельджукаў.

т. 1, с. 202