Беларуская Энцыклапедыя

БЕЛАРУСКАЯ ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ

ў 18 тамах

Мінск: «Беларуская Энцыклапедыя», 1996—2004

АД РЭДАКЦЫЙНАЙ КАЛЕГІІ

Універсальная Беларуская энцыклапедыя (БелЭн) выдаецца ў адпаведнасці з пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 жніўня 1993 г.

Першая універсальная Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (БелСЭ) у 12 тамах выдадзена ў 1969—1975 гг. Яна ўключала каля 35 тысяч тэрмінаў, у якіх больш за 40 працэнтаў інфармацыі было прысвечана беларускай тэматыцы. БелСЭ на той час была выдатным дасягненнем навукі і культуры Беларусі.

За 20 гадоў, што мінулі з часу завяршэння выдання БелСЭ, адбыліся глыбокія змены ў свеце: на палітычнай карце планеты з’явіліся новыя незалежныя дзяржавы, у многіх краінах радыкальна памяняліся палітычныя і эканамічныя арыентацыі, формы праўлення, узніклі новыя партыі, грамадска-палітычныя рухі, лідэры. Рэспубліка Беларусь стала суверэннай незалежнай дзяржавай. Здабыткі ў прыродазнаўчых і грамадскіх навуках, ва ўсіх галінах культуры і мастацтва паўплывалі на змены прыярытэтных арыенціраў і кірункаў. Вырасла новае пакаленне выдатных дзеячаў ва ўсіх сферах грамадскага жыцця.

Творча выкарыстаўшы вопыт папярэдніх беларускіх энцыклапедычных выданняў, лепшых замежных энцыклапедый і даведнікаў, а таксама метадычныя прынцыпы адбору, апрацоўкі і сістэматызацыі інфармацыі, стваральнікі новай Беларускай энцыклапедыі паставілі сабе за мэту зрабіць яе вартай свайго народа, яго багатай і слаўнай гісторыі, яго дасягненняў і перспектыў развіцця.

Энцыклапедыю запланавана выдаць у 18 тамах (па 100 улікова-выдавецкіх аркушаў том). У ёй будзе змешчана каля 80 тысяч тэрмінаў.

БелЭн як універсальны сістэматызаваны даведнік змяшчае самыя разнастайныя звесткі па ўсіх галінах ведаў, назапашаных чалавецтвам, пра найважнейшыя падзеі гісторыі і сучаснага грамадска-палітычнага жыцця, пра выдатных дзеячаў усіх часоў і народаў. У той жа час пэўная перавага аддаецца навукова аргументаванаму асвятленню падзей, з’яў, фактаў, звязаных з Беларуссю, з яе выдатнымі дзеячамі ва ўсіх галінах палітычнага, эканамічнага, навуковага і культурнага жыцця. Зыходзячы з таго, што гэтым даведнікам будзе карыстацца пераважна насельніцтва Беларусі, многія агульныя звесткі ў ім падаюцца ў цеснай сувязі з Беларуссю — з яе прыродай, гісторыяй, эканомікай, навукай, культурай, мастацтвам і г.д. Такі падыход надае выданню адметнасць, арыгінальнасць і самастойную каштоўнасць, гарантуе яго практычную інфармацыйную карыснасць.

Беларуская энцыклапедыя — гэта ўсё пра Беларусь і ўвесь свет па-беларуску, гэта першая нацыянальная энцыклапедыя суверэннай дзяржавы Рэспублікі Беларусь, у стварэнні якой прымаюць удзел вядомыя вучоныя, літаратары, мастацтвазнаўцы і іншыя айчынныя, а ў шэрагу выпадкаў і замежныя спецыялісты розных галін ведаў.

Выданне багата ілюстравана каляровымі і чорна-белымі здымкамі, малюнкамі, картамі, схемамі.

Усе артыкулы ў энцыклапедыі размешчаны ў алфавітным парадку. Назвы артыкулаў даюцца пераважна ў адзіночным ліку: Абарог, Абеліск. Рассылачныя або абагульняльныя артыкулы могуць мець форму множнага ліку: Ааміцэты, Арамеі.

Калі назва артыкула складаецца з прыметніка і назоўніка, то на прыметнік яна даецца ў тым выпадку, калі ўтварае з назоўнікам адно паняцце: Брэсцкая вобласць, Беларуская мова. У некаторых выпадках звычайны парадак слоў заменены так, што на першым месцы стаіць галоўнае па сэнсе слова (напр., Знакі матэматычныя).

У словах-назвах артыкулаў ставіцца націск, акрамя тых выпадкаў, калі ён прыпадае на літару «ё», якая ў беларускай мове пішацца толькі пад націскам. У складаных словах ставіцца толькі асноўны націск.

Калі пасля назвы артыкула, набранай чорным шрыфтам, праз коску або ў дужках (разрадкай) падаецца іншае слова (або некалькі слоў), то гэта азначае, што нароўні з першым, асноўным, тэрмінам ужываюцца сінонімы: Абраз, ікона.

Да тэрмінаў, якія ўваходзяць у назвы артыкулаў і з’яўляюцца бясспрэчнымі запазычаннямі з замежных моў, паказваецца (у дужках) этымалагічная даведка. Прыводзяцца таксама лацінскія назвы жывёл і раслін. Калі артыкулы, назвы якіх маюць аднолькавае паходжанне, стаяць побач, этымалагічная даведка даецца толькі пры адным з артыкулаў. Пасля назвы артыкулаў пра замежных дзеячаў, перыядычныя выданні і да т.п. ў дужках даецца адпаведнае (арыгінальнае) напісанне. Гэта правіла распаўсюджваецца толькі на мовы, якія карыстаюцца лацінскай графікай. Грэчаскія словы ў этымалагічных даведках даюцца ў лацінскай транскрыпцыі.

Звесткі пераменнага характару (колькасць жыхароў, эканамічныя паказчыкі) датуюцца годам, да якога адносяцца.

Даты падзей прыводзяцца ў новым каляндарным стылі. Падзеі, якія адносяцца да перыяду паміж Лютаўскай рэвалюцыяй 1917 і да ўвядзення новага стылю [1(14) лютага 1918 г.], пазначаюцца, як правіла, у двух стылях — старым і новым (апошні ў дужках).

У біяграфічных артыкулах пасля прозвішча, імя і імя па бацьку ў дужках даюцца даты нараджэння і смерці, а таксама звесткі пра месца нараджэння. Даты нараджэння і смерці паказваюцца, як правіла, у новым каляндарным стылі.

Адзінкі фізічных велічыняў паказваюцца пераважна ў Міжнароднай сістэме адзінак (СІ).

У энцыклапедыі ўжываецца сістэма спасылак. Назва артыкула, на якую спасылаюцца, набіраецца курсівам. Сістэма спасылак уключае паметы: «Гл. таксама», «Параўн.» і інш. Спасылкі на іншыя артыкулы даюцца толькі ў тых выпадках, калі ў артыкуле, на які спасылаюцца, ёсць дадатковая інфармацыя ці звесткі.

Дзеля эканоміі месца энцыклапедыя карыстаецца сістэмай скарачэння слоў. Побач з агульнапрынятымі ўжываюцца скарачэнні, спецыяльна распрацаваныя для гэтага выдання; спіс іх змешчаны ў канцы 1-га тома. Словы, якія складаюць назву артыкула, у тэксце гэтага артыкула пазначаюцца пачатковымі літарамі (напр., у артыкуле «Возера» — В., у артыкуле «Пінскі раён» — П.р.). Да лікаў, якія абазначаюць год, слова «год» ці «г.» не дадаецца (1861).

Значная частка артыкулаў мае бібліяграфію ў тэксце або пад тэкстам. У падтэкставай бібліяграфіі называюцца асноўныя творы дзеяча, якому прысвечаны артыкул, крыніцы і публікацыі асноўных дакументаў ці матэрыялаў, па якіх напісаны артыкул, і літаратура па пытанні, што асвятляецца.

Пад артыкуламі, у якіх абгрунтоўваюцца тэарэтычныя палажэнні ці ёсць новы фактычны матэрыял, незалежна ад іх тыпаў і памераў, ставіцца прозвішча аўтара.

Другая кніга васемнаццатага тома завяршае выданне Беларускай Энцыклапедыі (БелЭн), першы том якой выйшаў у свет у 1996 годзе.

Беларуская Энцыклапедыя — гэта першая нацыянальная энцыклапедыя суверэннай дзяржавы Рэспублікі Беларусь. У даволі багатай і разнастайнай энцыклапедычнай спадчыне Беларусі гэта найбольш поўны універсальны даведнік па ўсіх галінах ведаў, назапашаных чалавецтвам, са звесткамі пра найважнейшыя падзеі мінулых часоў і сучаснага грамадска-палітычнага жыцця, пра выдатных дзеячаў усіх часоў і народаў. У той жа час у ім аддаецца пэўная перавага аргументаванаму асвятленню падзей, звязаных з Беларуссю.

Творча выкарыстаўшы вопыт папярэдніх беларускіх і лепшых замежных энцыклапедычных выданняў, стваральнікі БелЭн змясцілі ў 18 папярэдніх яе тамах каля 80 тысяч артыкулаў. 3 іх каля 35 працэнтаў (больш за 28 тысяч артыкулаў) прысвечаны беларускай тэматыцы. Большасць артыкулаў універсальнай тэматыкі таксама пададзены ў цеснай сувязі з Беларуссю — з яе гісторыяй, эканомікай, навукай, культурай і мастацтвам; з яе прыроднымі багаццямі, памятнымі мясцінамі і міжнароднымі дасягненнямі; з яе выдатнымі і знакамітымі дзеячамі ва ўсіх сферах дзейнасці. Пры гэтым пры адборы тэрміналогіі перавага аддавалася найбольш перадавым і актуальным кірункам навукі, якія маюць вырашальнае значэнне для навукова-тэхнічнага прагрэсу.

Гэты заключны том Беларускай Энцыклапедыі цалкам прысвечаны Рэспубліцы Беларусь. Усе матэрыялы ў ім размешчаны паводле тэматычнага прынцыпу. Ён у пэўнай ступені падсумоўвае найважнейшыя звесткі пра Беларусь, змешчаныя ў папярэдніх тамах БелЭн у алфавітным парадку, і ў неабходных выпадках звязаны з імі сістэмай спасылак. У той жа час гэты том з’яўляецца адносна самастойным энцыклапедычным даведнікам пра Беларусь. Ён складаецца з 22 раздзелаў, кожны з якіх падзяляецца на тэматычныя падраздзелы і артыкулы, дзе змешчана больш канкрэтная сістэматызаваная інфармацыя пэўнай тэматыкі. Напрыклад, раздзел «Прырода» ўключае падраздзелы: геалогія, карысныя выкапні, рэльеф, ландшафты, клімат, глебы, рэкі і каналы, азёры і вадасховішчы, раслінны і жывёльны свет, ахова прыроды, розныя віды раянавання тэрыторыі Беларусі; гэтыя падраздзелы ў сваю чаргу падзяляюцца на больш дробныя тэмы і праблемы. Падобным чынам структурна пабудаваны раздзелы аб эканоміцы, дзяржаўным ладзе краіны, яе насельніцтве, заканадаўстве, узброеных сілах, ахове здароўя, спорце, асвеце, культурна-асветных установах, народнай творчасці, рэлігіі і царкве. У раздзеле «Навука» вылучана больш за 160 найбольш распрацаваных на Беларусі навуковых дысцыплін, згрупаваных у 17 тэматычных падраздзелах. Гісторыя выкладаецца ў храналагічнай паслядоўнасці ад глыбокай археалагічнай старажытнасці да нашых дзён з падзелам на пэўныя перыяды ў адпаведнасці з прынятай перыядызацыяй. Таксама ў храналагічнай паслядоўнасці разглядаюцца матэрыялы літаратурнага, музычнага, харэаграфічнага, тэатральнага, выяўленчага мастацтва і архітэктуры з падзелам іх на віды, роды, жанры, стылі і інш. У раздзел «Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел» уключаны самастойныя артыкулы пра кожную вобласць Беларусі і яе сталіцу — горад Мінск. У том уключаны таксама раздзелы «Рэспубліка Беларусь на міжнароднай арэне», «Друк, тэлебачанне і радыёвяшчанне», «Храналагічная табліца найважнейшых дат з гісторыі Беларусі».

У канцы кожнага з раздзелаў, падраздзелаў і іх асноўных частак змешчаны бібліяграфічныя спісы найбольш важных выданняў, якія дапамогуць чытачу пры неабходнасці атрымаць больш поўную і шырокую інфармацыю па пэўнай праблеме.

Гэты том, як і папярэднія тамы, з’яўляецца калектыўнай працай беларускіх вучоных. У напісанні артыкулаў БелЭн удзельнічала больш за 7 тысяч аўтараў — спецыялістаў розных галін ведаў, навукоўцаў, дзеячаў культуры, літаратуры, мастацтва, краязнаўцаў і інш.; у апрацоўцы і падрыхтоўцы матэрыялаў да друку — каля 100 супрацоўнікаў выдавецтва «Беларуская Энцыклапедыя». Матэрыялы Энцыклапедыі абмяркоўваліся ў навуковых і навучальных установах, дзяржаўных і грамадскіх арганізацыях, рэцэнзаваліся навукоўцамі і спецыялістамі розных галін ведаў.

Выдавецтва «Беларуская Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі і рэдкалегія гэтага выдання выказваюць шчырую ўдзячнасць усім установам і арганізацыям, усім аўтарам, рэцэнзентам, кансультантам, мастакам, друкарам і іншым асобам, якія прымалі ўдзел у стварэнні гэтай 18-томнай Беларускай Энцыклапедыі.

ПРАДПРЫЕМСТВЫ, ЯКІЯ ПРЫМАЛІ ЎДЗЕЛ У ВЫДАННІ «БЕЛАРУСКАЙ ЭНЦЫКЛАПЕДЫІ»

Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Мінская фабрыка каляровага друку»

Дырэктар — А.І.Аксёненка, намеснік дырэктара — А.В.Мазанік, начальнік планава-вытворчага аддзела — В.В.Чубарава, начальнік электронна-рэпрадукцыйнага цэнтра — В.А.Арлоўская, начальнік аддзела тэхнічнага кантролю — А.С.Аксёненка, начальнік аддзела паперы — Р.М.Шыпіла, начальнік друкарскага цэха — В.Д.Зайцаў, начальнік пераплётна-брашуровачнага цэха — Т.М.Сідарэнка.

Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія» Камітэта па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь

Дырэктар — М.А.Верзун, галоўны інжынер — Л.А.Лук’яненка, намеснік дырэктара па вытворчасці — Л.П.Жукоўская, галоўны рэдактар — К.А.Цэйрэфман, вядучы тэхнічны рэдактар — В.І.Скосырава, начальнікі аддзелаў — Л.У.Кампанец, Г.А.Мацыеўская, рэдактары — Т.І.Варачкіна, Г.С.Малышава, Ю.М.Несцяроўская, Н.А.Рак, Л.У.Шклярэвіч, вядучыя картографы — І.Г.Плескачэўская, Н.В.Спірыдонава.