Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ПрадмоваСкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

кале́нны, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да калена (у 1 знач.).

•••

Каленны сустаў гл. сустаў.

кале́нца, ‑а, н.

1. Памянш.-ласк. да калена.

2. Асобнае сучляненне ў сцяблах злакавых, а таксама ў ствалах некаторых раслін. Каленца вінаграднай лазы. □ Тоўстыя з чырванаватымі каленцамі сцёблы стаялі густа адзін пры адным, як трыснёг ля рэчкі. Асіпенка.

•••

Выкінуць каленца гл. выкінуць.

кале́нчаты, ‑ая, ‑ае.

1. Які складаецца з некалькіх кален (у 3 знач.). Каленчаты вал. Каленчатая труба.

2. Які складаецца з каленцаў (у 2 знач.). Перад яго [Тапурыя] вачыма мільгалі пыльныя мяцёлкі, каленчатыя сцёблы. Самуйлёнак.

калео́птэр, ‑а, м.

Спец. Самалёт з кальцавым крылом, які ўзлятае вертыкальна.

калесава́нне, ‑я, н.

Дзеянне паводле знач. дзеясл. калесаваць.

калесава́ць, калясую, калясуеш, калясуе; зак. і незак., каго.

Гіст. Пакараць (караць) смерцю на спецыяльным коле.

кале́снік, ‑а, м.

Майстар, які вырабляе колы, калёсы. Калеснік канчаў насаджваць спіцы, і каваль не замарудзіў з нацяжкай шыны. Пальчэўскі.

кале́т, ‑а, М ‑леце, м.

1. Кароткі вайсковы мундзір з белага сукна ў дарэвалюцыйнай рускай арміі і ў некаторых заходнееўрапейскіх арміях.

2. Род шырокага адкладпога каўняра ў сярэдневяковай вопратцы.

[Фр. collet.]

кале́цтва, ‑а, н.

1. Пашкоджанне арганізма, якое робіць цяжкім або немагчымым яго нармальнае функцыяніраванне. [Арлоўскі] радаваўся, што, не зважаючы на цяжкае калецтва, ён яшчэ патрэбен людзям. Паслядовіч. Нават каб і мог ён [Зыгмунт] дзе-небудзь знайсці работу, дык не можа з-за свайго калецтва стаць на яе. Чорны. // Псіхічны стан арганізма з такім пашкоджаннем. Ласкавасць ад усяго свету, а не ад аднаго толькі чалавека, выратуе дзіцячую душу ад псіхалагічнага калецтва. Чорны.

2. Калечанне, знявечанне. Пасля калецтва прыкра было бачыць князю кухара з заткнутым вухам, і ён ніколі ўжо не гукаў яго на параду аб стравах. Гарэцкі.

кале́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.

Зябнуць, мерзнуць. Калець на марозе. □ Вецер працінаў наскрозь, калелі рукі і ногі. Хадкевіч.