цемна... (гл. цёмна...).
Першая састаўная частка складаных слоў; ужыв. замест «цёмна...» (у 2 знач.), калі націск у другой частцы слова падае на першы склад, напр.: цемнабровы, цемнавокі, цемнагрывы, цемнаколерны, цемналісты, цемнаскуры, цемнатвары.
цёзка, -і, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -зцы, Т -ай (-аю), ж., мн. -і, -зак (разм.).
Чалавек, які мае аднолькавае з кім-н. імя.
Мы з ім цёзкі.
цёлка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж.
Тое, што і цялушка.
цёмна... і цёмна-... (а таксама цемна...).
Першая састаўная частка складаных слоў са знач. цёмны (у 2 знач.); з цёмным адценнем, напр.: цёмнабароды, цёмнавалосы, цёмналісцёвы; цёмна-вішнёвы, цёмна-сіні, цёмна-фіялетавы.
цёмны, -ая, -ае.
1. Пазбаўлены святла, асвятлення.
Ц. пакой.
Цёмная ноч.
У хаце было цёмна (у знач. вык.).
2. Блізкі па колеры да чорнага.
Цёмная хмара.
Цёмныя вочы.
3. перан. Змрочны, пануры, невясёлы.
Цёмныя думкі.
На душы цёмна (у знач. вык.).
4. перан. Неадукаваны, невысокай культуры; адсталы.
Ц. чалавек.
5. перан. Які выклікае недавер, падазроны.
Цёмная асоба.
Цёмныя махінацыі.
Цёмнае мінулае.
6. Незразумелы, няясны, заблытаны.
Цёмнае пытанне.
7. у знач. наз. цёмная, -ай, мн. -ыя, -ых, ж. Памяшканне для арыштаваных, карцар (уст.).
цёпла, прысл., у знач. вык.
1. Пра цёплае надвор’е; цеплыню ў памяшканні.
Раніцай ц.
У пакоі ц.
2. каму. Пра адчуванне кім-н. цяпла.
У паліто мне ц.
3. перан. Пра адчуванне душэўнай цеплаты.
На душы ц. ад добрых слоў.
цёплы, -ая, -ае.
1. Які мае тэмпературу, сярэднюю паміж гарачым і халодным.
Цёплая вада.
Ц. вецер.
Цёплае надвор’е.
2. 3 высокай сярэднегадавой тэмпературай.
Ц. клімат.
Цёплыя краіны.
3. Які добра засцерагае ад холаду.
Цёплая хустка.
4. перан. Які вызначаецца душэўнай цеплынёй; сардэчны, прыязны, добразычлівы.
Цёплыя словы.
Цёплыя адносіны.
5. перан. Мяккі, прыемны для зроку.
Цёплыя фарбы восені.
◊
Цёплае месца — выгадная пасада.
|| наз. цеплата́, -ы́, ДМ -лаце́, ж. (да 1, 2, 4 і 5 знач.).
|| прым. цёпленькі, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
цёрка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж. (спец.).
1. Сельскагаспадарчая машына для выцярушвання насення з галовак канюшыны, лёну і пад.
Механічная ц.
2. Лапатка з ручкай для разгладжвання тынку пры тынкаванні.
|| прым. цёрачны, -ая, -ае.
Ц. барабан.