пан, ‑а, м.
1. Уладальнік маёнтка, памешчык (у дарэвалюцыйнай Расіі і ў капіталістычных краінах). Быў у адным маёнтку такі ліхі пан.. Як толькі не здзекаваўся з людзей! Не аднаго на смерць засек. Прыгонных сваіх і за людзей не лічыў. Якімовіч.
2. Асоба, якая належыць да прывілеяваных (чыноўных, арыстакратычных) слаёў грамадства дарэвалюцыйнай Расіі. Сюды, на ўлонне бароў і палян, Калісь прыязджаў з-за паўсвету Красой любавацца вяльможнейшы пан. Арочка. І я ўявіў і спевака, і сцэну, і залу, дзе не знатныя паны сабраліся, а людзі, што сумленна жадаюць жыць, без крыўды, без маны. А. Вольскі.
3. Асоба, якая карыстаецца ўладай у адносінах да залежных ад яе людзей. Выходзяць на поле плугі, Узнімаюць плугі дзірваны. Ні пана няма, ні слугі, Не гоняць народ бізуны. Купала.
4. Разм. Пра чалавека, які ўхіляецца ад працы, імкнецца набыць звычкі, уласцівыя пану. [Бацька:] — Глядзі ты, які пан стаў. Пальцам нельга крануць. Навуменка.
5. (звычайна пры звароце, часта ў клічнай форме пане). Разм. Форма ветлівага звароту або ўпамінання асобы, якая належала да прывілеяваных слаёў грамадства. [Стары:] — Выбачайце, пан афіцэр, калі я, магчыма, не так зразумеў вас... Лынькоў. [Салдат:] — Нядобрае месца для парома, пане, вось што я вам скажу. Караткевіч. // У наш час — форма ветлівага звароту да афіцыйных прадстаўнікоў або грамадзян іншых краін. Паважаныя дамы і паны!
•••
Сам сабе пан гл. сам.
[Чэшск. pan.]
пан...,
Першая састаўная частка складаных слоў, якая паказвае на поўны ахоп з’явы, на поўнае панаванне, поўную перавагу таго, што абазначана другой часткай, напрыклад: панславізм, пантэізм.
[Грэч. pán — усё.]
панабіва́цца, ‑аецца; зак.
Набіцца, налезці куды‑н. у вялікай колькасці — пра многае. У шчыліны паміж дошкамі панабіваўся снег. Савіцкі. // Разм. Сабрацца ў вялікай колькасці. Панабівалася народу ў клуб.
панабіва́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
1. чаго. Убіць, наўбіваць куды‑н. многа чаго‑н. Панабіваць гваздоў у сцяну.
2. каго-што. Набіць, напоўніць усё, многае. Панабіваць матрацы саломай. □ А сёння зноў закруціла мяцеліца, пазасыпала праталіны снегам, панабівала яго ва ўсе шчыліны. Дуброўскі. // Разм. Сабраць куды‑н. у вялікай колькасці. Камеры ў .. [астрозе] вялікія і людзей туды панабівалі, як запалак у пачак. Сабаленка.
3. што. Разм. Натрудзіць, стаміць працай. [Сяргей Аляксандравіч:] — Няхай робяць, няхай! Яны рукі свае панабіваюць. Дубоўка.
4. што. Набіваючы, насадзіць усё, многае. Панабіваць абручы на бочку.
5. каго. Набіць, адлупцаваць усіх, многіх.
панабіра́цца, ‑аецца; ‑аемся, ‑аецеся, ‑аюцца; зак. Разм.
1. Набрацца, набыць што‑н. — пра ўсіх, многіх. Божухна-бацюхна! Дзе .. [жанчыны] панабіраліся гэткага спрыту. Зарэцкі.
2. Неадабр. Напіцца гарэлкі, віна — пра ўсіх, многіх. [Паліцэйскія] да таго панабіраліся, што адзін па другога пачалі сабакамі брахаць. Гурскі.
панабіра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-чаго.
1. Набраць, узяць з сабою вялікую колькасць каго‑, чаго‑н.
2. Набыць, накупляць многа чаго‑н. Панабіраць матэрыі ў магазіне. □ Быў добры ўраджай на жалуды. Панабіралі людзі іх тады хто колькі мог. Дубоўка.
панабыва́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што і чаго.
Набыць, нажыць паступова многа чаго‑н.
панабяга́ць, ‑ае; зак.
1. Хутка сабрацца ў адным месцы ў вялікай колькасці. Жанок панабягала — Як бы хто сход сазваў. Гілевіч.
2. Нацячы, насыпацца куды‑н. у вялікай колькасці.
панавалака́цца, ‑аецца; зак.
Разм. пагард. Навалачыся куды‑н. у вялікай колькасці. [Немцы] панавалакаліся, як плойма, на пакуту людзям. Чорны.
панавалака́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., чаго.
Разм. Навалачы ў вялікай колькасці.