Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ПрадмоваСкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

закі́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., каго-што.

1. Кінуць (звычайна з сілай), каб прадмет аказаўся ў пэўным месцы. Закінуць мяч у сетку. □ І кажа раз Алесік брату: — Закінем кнігі ў снег, за хату, — Ты «верую», а я «начаткі», І пойдуць іншыя парадкі. Колас. // Рэзкім рухам, узмахам ускінуць, зачапіць за што‑н. Паляўнічы спрытным рухам закінуў стрэльбу за плячо, падбег да здабычы. Гамолка. Стараста закінуў лейцы на нашы штыкеты, а сам зайшоў на двор. Якімовіч. / у безас. ужыв. Хлопец ішоў з цяжкім грузам на вялікай хуткасці, тармазнуў, і прычэп закінула. Мяжэвіч. // Згубіць, паклаўшы не на месца. Дзеці закінулі недзе нож. // Разм. Даць, пакласці (корм жывёле). — Я ўжо каня адпрог і сена яму ў драбіну закінуў, — азваўся з печы Пеця. Скрыпка. // перан. Прымусіць апынуцца дзе‑н. [Вайна] закінула.. [Салаўёва] ў беларускія лясы, аб якіх ён упершыню пачуў толькі на фронце. Шахавец.

2. Адкінуць, адвесці (частку цела, адзення і пад.) уверх, убок; надаць іншае становішча. Закінуць нагу на нагу. Закінуць рукі за галаву. □ — Калгасы цяпер не тыя, Уладзімір Васільевіч, — паціснуў плячамі Свідраль і закінуў жаўтаваты жмуток валасоў з ілба ўгару. Дуброўскі.

3. Перастаць займацца чым‑н., пакінуць каго‑, што‑н. без догляду; занядбаць. Закінуць вучобу. Закінуць дзяцей. Закінуць гаспадарку. □ Пад вясну ж па школе і ў калгасе было столькі спраў, што нашы з Васілём заняткі па музыцы прыйшлося закінуць. Кавалёў.

4. Разм. Даставіць, пераслаць у якое‑н. месца. Закінуць дэсант. Закінуць разведчыка ў варожы тыл.

•••

Закінуць агонь — неасцярожна карыстаючыся агнём, выклікаць пажар. — Вы не бойцеся, — сказаў Харытон. — Мы не закінем агню, мы ж не дзеці. Баранавых.

Закінуць вуду — асцярожна, намёкам задаць пытанне з мэтай выведаць што‑н.

Закінуць іскру (у душу) — узбудзіць, выклікаць якое‑н. пачуццё; даць падставу для чаго‑н.

Закінуць слова (слоўца) — пахадайнічаць за каго‑н., аказаць падтрымку.

Як за сябе закінуць — хутка і многа з’есці, выпіць.

закіпа́нне, ‑я, н.

Стан паводле знач. дзеясл. закіпаць — закіпець ​1.

закіпа́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Пачынаць кіпець, даходзіць да кіпення.

закіпе́ць 1, ‑піць; зак.

Зрабіцца кіпячоным, гатовым да ўжывання. Чай закіпеў, можна піць.

закіпе́ць 2, ‑плю, ‑піш, ‑піць; зак.

Пачаць кіпець.

закіпяці́цца 1, ‑пяціцца; зак.

Тое, што і закіпець ​1.

закіпяці́цца 2, ‑пячуся, ‑пяцішся, ‑пяціцца; зак.

Пачаць кіпяціцца.

закіпяці́ць, ‑пячу, ‑пяціш, ‑пяціць; зак., што.

Награваючы, давесці да стану кіпення; прыгатаваць кіпячэннем. Зноў расклалі агонь, закіпяцілі ваду, напіліся чаю. Шамякін.

за́кіс, ‑у, м.

Спец. Ніжэйшая ступень акіслення хімічнага элемента. Закіс азоту. Закіс медзі.

закіса́нне, ‑я, н.

Стан паводле знач. дзеясл. закісаць — закіснуць.

закіса́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.

Незак. да закіснуць.

закіслі́ць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак., што.

Зрабіць кіслым або кіславатым, дабавіўшы кіслаты. Закісліць варыва рашчынай.