Verbum

як​¹, ✂, м.

Буйная жвачная жывёліна з доўгай поўсцю і рагамі, якая водзіцца ў Цэнтральнай Азіі.

|| прым. якаў, ✂.

як​²

1. прысл. пыт. і адноснае. Якім чынам.

   • Я. знайсці тое месца?
   • Я. жывеш?
   • Вось я. трэба рабіць.

2. прысл. пыт. У якой ступені, наколькі.

   • Я. даўно ён паехаў?

3. прысл. азначальнае. У якой меры, ступені, да чаго.

   • Я. ён пастарэў.
   • Я. я рада!

4. прысл. неазначальнае. Як-небудзь (разм.).

   • Трэба ж я. знайсці згубленае.

5. прысл. часавае. У які час.

   • Я гэта бачыў, я. ішоў з працы.

6. часц. Ужыв. пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці.

   • Я.! Ты зноў дома!
   • — Я не ведаю, куды паклаў рэчы. — Я. не ведаеш?

7. часц. ўзмацняльна-сцвярджальная. Выражае бясспрэчнасць выказанай думкі, выступаючы ў знач.: як можна, немагчыма.

   • Ну я. мне тут не перажываць.

8. часц. Пры дзеясл. зак. трывання абазначае нечаканасць дзеяння.

   • А ён я. ускочыць, пабяжыць!

9. злуч. уступальны. параўнальны. Падобна да чаго-н.

   • Мяккі я. пух.
   • Такі, я. і раней.

10. злуч. уступальны. У якасці каго-, чаго-н.

    • Ён павінен гэта ведаць я. спецыяліст.

11. злуч. уступальны. Ужыв. ў саставе пабочных груп і сказаў.

    • Я. кажуць.
    • Я. напрыклад.

12. злуч. уступальны. Абазначае часавыя адносіны паміж галоўным і даданым сказамі.

    • Я. успомніш, страшна становіцца (кожны раз, калі).
    • Прайшло шмат часу, я. яны выехалі адсюль (з таго часу, калі).

13. злуч. уступальны. Пасля адмоўных ці пытальных слоў і выразаў — акрамя, толькі.

    • Хто гэта мог зрабіць, я. не ты.

14. ◊

    • Як адзін чалавек — дружна, усе разам.

    • Як бы — умоўна-мяркуемае параўнанне.

      • Згаджацца як бы нехаця.

    • Як бы там ні было — пры ўсіх ўмовах, ва ўсякім выпадку.

    • Як быццам — тое, што і быццам (у 1 і 2 знач.).

    • Як і што (разм.) — абагульненае ўказанне на аб’ект і сітуацыю.

      • Раскажы нам, як і што.

    • Як мага — служыць для ўзмацнення ступені параўнання.

      • Заходзь да нас як мага часцей.
      • Як мага лепш.

    • Як ні — хоць і, нягледзячы на тое, што.

      • Як ні лаюся, не слухаюць мяне.

    • Як (або што) ні кажы (разм.) — нягледзячы ні на што, усё-такі.

      • Як ні кажы, а свой куток мілы.

    • Як сказаць (разм.) — выкарыстоўваецца, каб паказаць ваганне, няўпэўненасць у чым-н.

      • — Яшчэ як сказаць. Можа, — і не.

    • Як толькі — адразу, зараз жа.

    • Як..., так і — злуч. уступальны. пералічальны.

      • Ён заўсёды акуратна выконвае як вытворчую работу, так і грамадскую.

якабінец, ✂, м.

1. Рэвалюцыянер-дэмакрат, член Вялікай французскай рэвалюцыі ў 18 ст.

2. Чалавек рэвалюцыйных перакананняў, вальнадумец (уст.).

|| прым. якабінскі, ✂.

яканне, ✂, н.

У мовазнаўстве: вымаўленне ненаціскнога галоснага «е» як «а» («я») пасля мяккіх зычных у першым складзе перад націскам.

якар, ✂, м.

1. Металічны стрыжань з лапамі, які прымацоўваецца да ланцуга і апускаецца на дно для ўтрымання на месцы судна, бакена, плывучага маяка і пад.

   • Стаяць на якары.
   • Кінуць я. (стаць на якар).
   • Аддаць я. (апусціць).
   • Выбіраць якары (паднімаць).
   • Зняцца з якара.
   • Я. ратунку (перан. апошні сродак ратунку, апошняя надзея).

2. Частка электрычнай машыны, якая ўтрымлівае на сабе абмотку (спец.).

3. Рыбалоўны кручок з трыма зубцамі (разм.).

|| прым. якарны, ✂.

якасны, ✂.

1. гл. якасць.

2. Высокай якасці, лепшы.

   • Якасныя сталі.
   • Я. рамонт.

|| наз. якасць, ✂.

якасць, ✂, ж.

1. Характэрная адзінка, істотная ўласцівасць, якая адрознівае адзін прадмет ці з’яву ад другіх.

   • Колькасць і я.
   • Пераход да новай якасці.

2. Тая або іншая ўласцівасць, годнасць, ступень прыгоднасці каго-, чаго-н.

   • Я. работы.
   • Я. прадукцыі.
   • Выдатная я.
   • Высокія душэўныя якасці.

○

• У якасці каго-чаго, прыназ. з Р — як хто-, што-н.

• Прысутнічаць у якасці наглядальніка.

|| прым. якасны, ✂.

• Якасныя змены.
• Якасныя адрозненні.

○

• Якасны прыметнік — у граматыцы: прыметнік, што абазначае якасць, уласцівасць прадмета.

>

які, ✂, займ.

1. пытальны і адносны. Абазначае пытанне пра якасць, уласцівасць, прымету чаго-н.

   • Якое сёння надвор’е?
   • Не ведаю, якое сёння чысло.

2. клічны. Абазначае ацэнку якасці каго-, чаго-н., выражае захапленне, здзіўленне, абурэнне і пад.

   • Я. сад!
   • Якая бяда!
   • Я. нягоднік.

3. Пры рытмічным пытанні ці ў рэпліцы ў адказ абазначае адмаўленне: ніякі, зусім не.

   • Я. з яго паляўнічы?
   • Ай, я. там заработак.
   • Мала атрымалі.

4. неазнач. Тое, што і які-небудзь (у 1 знач.; разм.).

   • Праз якую гадзіну пад’едзе і бацька.

◊

• Калі што якое (разм.) — калі здарыцца што-н. нечаканае, узнікнуць якія-н. цяжкасці, непрыемнасці.

• Які б ні быў (разм.) — які хочаш, любы; такі, які ёсць, калі іншага няма, іменна такі.

• Які-ніякі (разм.) — хоць які-небудзь, няхай нязначны, не надта добры.

  • Якое-ніякое жыллё, а сваё.

• Які яшчэ? (разм.) — ужыв. ў знач. які для ўзмацнення пытання.

  • Акучнік забраў Сяргей. — Я. яшчэ Сяргей?

якісьці, ✂ і якісь, займ.

1. Невядома які, нейкі.

   • Цябе пытаў я. чалавек.

2. Ужыв. пры характарыстыцы якіх-н. адмоўных з’яў ці якасцей.

   • Хлопец расце якімсьці гультаём.

які-небудзь, займ.

1. Той ці іншы.

   • Вазьмі якую-небудзь палку.

2. Не варты ўвагі, нязначны.

   • Гэта ж дарагая рэч, а не якая-небудзь ламачына.

3. У колькасці не больш чым што-н. (разм.).

   • Ён вернецца праз якіх-небудзь дваццаць хвілін.