Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

цало́к, -лка́, мн. -лкі́, -лко́ў, м. (разм.).

Чалавек, які метка пападае ў цэль.

ца́ля, -і, мн. -і, цаль і -яў, ж.

Мера даўжыні, адна дванаццатая фута, роўная 2,54 см.

|| прым. цалёвы, -ая, -ае.

Цалёвая дошка.

цаля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е; незак., у каго-што.

1. Старацца папасці ў цэль.

Ц. снежкай у сябра.

2. Пападаць, трапляць.

Кулі метка цалялі ў мішэнь.

3. перан. Мець намер заняць якое-н. месца, пасаду (разм.).

Ц. у начальнікі.

цана́, -ы́, мн. цэ́ны і (з ліч. 2, 3, 4) цаны́, цэн, ж.

1. Грашовае выражэнне вартасці тавару; плата.

Зніжэнне цэн.

Ц. праезду аўтобусам.

2. звычайна ў форме Т цано́й (-о́ю), чаго. Ужыв. ў знач.: страціўшы што-н., ахвяраваўшы чым-н., перажыўшы што-н.

Перамагчы цаной вялікіх страт.

Любой цаной дасягнуць мэты.

3. перан. Значэнне, роля чаго-н.

Ц. слова.

Адпускная цана — цана, па якой прадаецца прадукцыя.

У цане (разм.) — дорага каштуе; высока цэніцца.

Цаны няма каму-чаму (разм.) — вельмі дарагі, вельмі высокай якасці.

|| прым. цэ́насны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).

цані́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., цэ́ніцца; незак.

1. Мець пэўную цану; быць каштоўным.

Натуральнае дрэва дорага цэніцца.

2. Лічыцца важным, значным.

Таленты высока цэняцца.

цані́ць, цаню́, цэ́ніш, цэ́ніць; цэ́нены; незак., каго-што.

1. Вызначаць грашовы кошт каму-, чаму-н.; назначаць цану.

Ц. тавар.

2. Прызнаваць важнасць, каштоўнасць, значэнне каго-, чаго-н.

Ц. духоўныя якасці чалавека.

Ц. дружбу.

цап, выкл., у знач. вык. (разм.).

Ужыв. ў знач. дзеясл. цапаць—цапнуць.

Ц. за нагу.

цапаўё, -я́, мн. цапо́ўі і (з ліч. 2, 3, 4) цапаўі́, -по́ўяў, н.

Тое, што і цапільна.

ца́пацца, -аюся, -аешся, -аецца; незак. (разм.).

1. Хапацца рукамі, зубамі, кіпцюрамі і пад.

2. перан. Сварыцца, спрачацца.

Ц. з-за дробязі.

|| зак. паца́пацца, -аюся, -аешся, -аецца (да 2 знач.).

ца́паць, -аю, -аеш, -ае; незак., каго-што (разм.).

1. Хапаць рукамі, зубамі, кіпцюрамі і пад.

2. Лапаць, мацаць рукамі.

Цапнуць за рукаў паліто.

|| зак. сца́паць, -аю, -аеш, -ае; -аны.

|| аднакр. ца́пнуць, -ну, -неш, -не; -ні.

|| наз. ца́панне, -я, н.