Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Аднаста́йны, аднастайна (Нас., Касп., Яруш., БРС), одностайний (Клім.), укр. одностайний, польск. jednostajny. Паўкалька з польскага. Параўн. еднастайна (гл.) (Мартынаў, SlW, 68).

Аднацё́пка ’памылка пры снаванні красён’ (Бяльк.). Відаць, да цёпкацца (гл.).

Адне́квацца (БРС, КТС) да не (ад‑не‑к‑вацца). Дзеяслоўная экпрэсіўная суфіксацыя на ‑к‑. Аднак больш верагодна разглядаць адпаведнае рус. отнекиваться як крыніцу беларускага слова (Мартынаў, SlW, 69).

Адні́ны ’німфы ў Свіцязі’ (Мухл.) праз польск. undyna ’німфа’ з ням. Undine або непасрэдна з ням. Калі гэта так, новае запазычанне з характэрнай перастаноўкай зычных. Існуе таксама магчымасць іншага рашэння: з літ. vandẽnė ’німфа’ (Скарджус, 265). Апошняе да літ. vanduõ ’вада’ (гл. Фрэнкель, 1194) (Мартынаў, SlW, 67).

Адно́йчы (БРС, КТС) < адноў + чы. Параўн. аднова (Нас.) ’тс’ і рус. адновча. Гл. адзін.

Адно́лькавы (Гарэц., КЭС, Бяльк., КТС, БРС) да адноўкавы? Параўн. аднаколы ’аднолькавы’ з аднаковы (укр. однаковий).

Адно́ш ’і, і сапраўды’ (Кліх) да адно ж.

Адны́м лё́там ’хутка, ураз, адным махам’ (Бяльк.) да лётаць (гл.).

Адо́зва (Гарэц.), укр. відозва да зваць (гл.). Словаўтварэнне як у перамога.

Адо́лець ’асіліць’ (Шат.), адалець ’тс’ (Яруш.), ст.-рус. одолѣти, ст.-чэш. odolati, ст.-слав. одолѣти, серб.-харв. одо̀љети, славен. odoleti ’тс’ да дол (гл.). Не трэба змешваць са здолець, здольны (гл.) (< доля). Апошняя група лексем толькі беларуска-ўкраінска-польская (гл. Мартынаў, Лекс. балтызмы, 26). Гэтыя дзве групы традыцыйна ўзводзяць да адной. Бернекер (1, 206) праз рус. одолить ’выдзеліць’ намагаецца іх звязаць, але не пераканаўча. Ст.-бел. одолѣти ’задаволіць’ (1595) (Нас. гіст.), магчыма, вынік семантычнай кантамінацыі.