Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Адкаву́ліць ’адрэзаць вялікі кавалак хлеба’ (Шат.) да адкаваліць (< кавал) пад уплывам экспрэсіўных дзеясловаў на ‑уліць. Гл., напр., абакуліць.

Адказа́ць, адказ, ст.-бел. отказовати ’даць адказ’ (1481) (Нас. гіст.), отказъ ’адказ’ (1456) (Нас. гіст.) да казаць (гл.).

Адкамя́чыць ’крэпка памяць, пабіць каго-небудзь’ (Шат.). Гл. камячыць.

Адкапсану́ць ’адштурхнуць’ (Янк. II) < літ. atkapsė́ti. Запазычаны дзеяслоў выкарыстаў таксама суфікс ‑ну для абазначэння разавага дзеяння.

Адкара́скацца ’адчапіцца’, адкарастыцца (КТС, Янк. I), аткараскацца (Яруш.), оттараскатысь (Клім.) да караскацца ’карабкацца, чапляцца’ (гл.).

Адка́рхнуць ’аддыхнуць’, параўн. прыкархнуць (Бір. дыс.), адкархнуцца ’адхаркнуцца’ (Касп.). Гукапераймальнае. Гл. кархаць.

Адкаса́ць ’адвярнуць рукавы’ (гл. закасаць) < польск. odkasać ’тс’.

Адка́сывацца, адкаснуцца ’пазбаўляцца, адчапіцца, адвязацца, адстаць’ (Юрч.) да kasati sę (ст.-слав. касати сѧ, балг. косвам, рус. касаться, укр. касатися ’дакранацца’). Аднак для беларускага моўнага арэала дзеяслоў касацца не характэрны. Таксама не характэрна для гэтага дзеяслова (там, дзе ён сустракаецца) спалучэнне з прэфіксам ад‑. Магчыма, адкаснуцца да адкапснуцца (гл. адкапснуць) са спрашчэннем незаканамернага для славянскіх моў гукаспалучэння ‑пс‑ (‑пс‑ > с) (Міхневіч, вусн. паведамл.). Тады адкасывацца, адкаснуцца трэба разглядаць як балтызмы.

Адка́шнік ’Primula veris L.’ (Кіс.). Да кашаль (гл.).

Адке́ле ’адкуль’ (Касп.). Параўн. рус. пск. откеля, откель і ў іншых рускіх дыялектах з отколь пад аналагічным уплывам отселе (Бернекер, РФВ, 48, 225). Формы адселе на Віцебшчыне няма (замест яе тыпова бел. адсюль), таму, трэба думаць, адкеле — запазычанне з рус. (Мартынаў, SlW, 69).