Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ПрадмоваСкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

наску́рны, ‑ая, ‑ае.

Які знаходзіцца, праяўляецца на скуры.

наслае́нне, ‑я, н.

1. Асадачнае ўтварэнне ў выглядзе пластоў зямлі, наслоеных адзін на другі. Геалагічныя наслаенні. Пясчанае наслаенне. // Тое, што наслоена на чым‑н. Наслаенні металаў. Наслаенне пылу.

2. перан. Новыя асаблівасці, рысы культуры, быту, характару, якія далучаюцца да старых, наслойваюцца на старыя. Новыя наслаенні ў развіцці пісьменнасці.

наслаі́цца, ‑слоіцца; пр. наслаіўся, ‑слаілася; зак.

1. Утварыцца, пакладаючыся адным слоем на другі.

2. перан. Утварыцца з цягам часу, далучыўшыся да чаго‑н. ранейшага. Наслаіліся ўспаміны.

наслаі́ць, ‑слаю, ‑слоіш, ‑слоіць; пр. наслаіў, ‑слаіла; заг. наслаі; зак., чаго.

1. Накласці слаямі. Наслаіць цеста.

2. Падзяліць на слаі нейкую колькасць чаго‑н.

насла́нне, ‑я, і насланнё, ‑я, н.

Напасць, няшчасце. [Рыгору] успомнілася, як адзін год яшчэ пры нябожчыку-бацьку гэтакае насланнё на іх было: з пушчы панадзіўся воўк і ўсіх авечак перацягаў. Сабаленка. [Маці:] — І вось скажы, дачушка, насланнё на нашу хату. Ніяк хвароба нас не пакідае. Я ўстала — хлопец злёг. Пташнікаў. Дзецям Ганна нічога не сказала, а сама затужыла. За што на яе такое пасланне? Лобан. // Паводле забабонных уяўленняў: тое, што наслана нібы «нячыстай сілай»; прывід. [Алесь:] А калі апамятаўся, то нічога не знайшоў... Не ведаю, братачка, што і падумаць, быццам насланнё нейкае, д’ябальская праява, не іначай... Ваданосаў.

насла́ны 1, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад наслаць ​1.

насла́ны 2, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад наслаць ​2.

насла́ць 1, нашлю, нашлеш, нашле; нашлём, нашляце; зак., каго-чаго.

1. Прыслаць у вялікай колькасці. Наслаць кніг. Наслаць людзей.

2. Напусціць на каго‑н. няшчасце, бяду і пад. А ліха следам па дарозе За імі ўпотайку бяжыць. Дагнала бедную Марынку, Наслала ёй цяжкую хвор. Колас. — Што ты гаворыш! — не вераць суседзі. — Глядзі, каб не паслаў.. [вядзьмар] на цябе бяды... Якімовіч.

насла́ць 2, ‑сцялю, ‑сцелеш, ‑сцеле; заг. насцялі; зак.

1. чаго. Разаслаць, раскласці, пакласці раўнамерным слоем на паверхні чаго‑н. у якой‑н. колькасці. Замест сеннікоў на нары [хлопцы] наслалі саломы. Карпаў. Павячэраўшы, мы паслалі насечаных яловых лапак, накрылі іх посцілкамі і ляглі. Ляўданскі.

2. што і чаго. Пакласці шчыльна ў рад (дошкі, бярвенне і пад.).

3. што. Зрабіць, пабудаваць насціл (з дошак, бярвення і пад.). Тут хаце і стаць. Шыферам пакрыта. Засталося паслаць падлогу, столь пакласці і — грымі наваселле! Савіцкі. Праз два крокі .. [Шабуніха] адчула галлё, — гэта былі, відаць, рэшткі грэбелькі, якую спехам паслалі былі на падатным грунце. Мележ.

насле́г, ‑а, м.

1. Адміністратыўна-тэрытарыяльная адзінка ў Якуцкай АССР.

2. Гіст. Радавая, пазней сельская абшчына ў якутаў.

[Ад рускага дыялектнага наслег — начлег.]

насле́даванне, ‑я, н.

1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. наследаваць.

2. Твор, выкананы па якому‑н. узору. Ёсць у Я. Купалы творы, якія сведчаць аб творчым наследаванні матывам А. Міцкевіча. Лойка.

насле́даваны, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад наследаваць.