Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Вы́малат ’вымалачаная салома’ (Сцяшк.). Рус. вы́молот ’вымалочванне; умалот’, укр. ви́молот ’умалот’, польск. wymłot, wymłót ’тс’, чэш., славац. výmlat ’вымалочванне’. Бязафікснае ўтварэнне ад вы́малаціць.

Вы́марачны (БРС). Рус. вы́морочный, укр. ви́морочний. У беларускіх дзелавых помніках фіксуецца ў 1610 г. (КГС). Да выміраць, мор. У рус. мове непасрэдна ад вы́морка ’стан па дзеяслову выміраць’ (Шанскі, 1, В, 226 і наст.).

Вы́марскацца ’выпрацавацца, затраціць многа сілы і мець патрэбу неадкладна папоўніць сілы’ (Янк. I). Янкоўскі (I, 55) параўноўвае з чэш. mrskati ’біць, сцябаць’. Але, відаць, канкрэтнай крыніцай бел. слова з’яўляецца польск. wymerskać ’выбіць, насцябаць’. Аб апошнім гл. Брукнер, 323 і наст.; Махэк₂, 380.

Вымаўля́ць ’замаўляць, лячыць замоваю’ (Бяльк.). Гл. замаўляць.

Вы́мач ’вымаклае месца ў пасевах’ (Юрч., Яшк.); ’лажок у канцы ці сярэдзіне поля’ (Яшк.). Ад вы́мак (гл.) з суф. ‑jь. Параўн. рус. вы́мочка ’пустое месца ў полі, дзе вымаклі пасевы’.

Вы́ме ’названне па імені’ (Нас.). З пратэтычнага в і імя, ймя (гл.), ы, відавочна, пад уплывам дзеяслоўных форм; параўн. выменовываць.

Вы́мекнуцца ’прагаварыцца’ (Жд.). Няясна. Відавочна, звязана з намёк (гл.), рус. мекать ’думаць, меркаваць’, намекать і інш. Апошняе, на думку Брукнера (KZ, 48, 196), з рус. метить, але гэта няпэўна. Гл. Фасмер, 2, 594.

Вы́менка ’назва па імені’; ’упамінанне’ (Нас.). Ад выменовываць, выменяць з дапамогай суф. ‑ка.

Вымено́вываць, вы́меніць ’называць па імені, назначаць’ (Нас.). З вы‑ і іменовываць, іменаваць з наступным сцягненнем. Гл. імя.

Вы́мергаваць ’вымераць, выдзеліць’ (Шат.), вы́мяргаваць ’вымяркаваць’ (Жд., 1), вы́міргаваць ’сэканоміць’ (КЭС, лаг.). Відавочна, кантамінацыя дзеясловаў вы́маргаваць ’вымераць моргамі’ (гл. морг) і вымеркаваць ’разлічыць’ (гл. меркаваць).