Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ПрадмоваСкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

даргі́нцы, ‑аў; адз. даргінец, ‑нца, м.; даргінка, ‑і, ДМ ‑нцы; мн. даргінкі, ‑нак; ж.

Народ, які жыве ў Дагестанскай АССР.

дарма́ і да́рма, прысл.

1. Бескарысна, дарэмна, марна. Сцёпка сваё вядзе: чытае, піша, думае, разважае. Ні адзін вечар вольны не прападаў дарма. Колас. // Без дастатковых падстаў, беспрычынна. [Вярхоўскі:] Дарма, грамадзянін, злуяцеся. Маўзон.

2. Бясплатна, за нішто. У Ксавэра Блецькі цяпер толькі клопату ў галаве, каб Антон не еў дарма хлеба. Чорны. // Незаслужана, беспадстаўна. Наш сябра тытул атрымаў. Ну што ж, насі, такая справа. Ці па заслугах, ці дарма — Не так, прызнацца, і цікава. Гілевіч.

3. у знач. часціцы. Хай, так і быць. Не хопіць ці хлеба, ці бульбы? — Дарма! Дадасі яшчэ бобу. Дубоўка.

4. у знач. вык. Дробязь, не мае значэння. Баіцца — будзе ёй адплата — Чакаць дабра з таго дарма. Колас.

•••

Дарма што (уступальны злучнік) — хоць; нягледзячы на тое, што. Сядзіць Андрэйка з татам. Добра так умасціўся, дарма што трасе трохі. Юрэвіч.

дармавы́, ‑ая, ‑ое і дармо́вы, ‑ая, ‑ае.

Атрыманы дарма, за нішто; бясплатны. Усе з цікавасцю чакаюць дармавога спектакля, які кожны дзень разыгрываецца Гараськам. Навуменка. [Рабочаму чалавеку] работу давай, каб ён ведаў, што не дармовыя грошы атрымлівае. Шыцік. Дармавому каню ў зубы не глядзяць. Прымаўка. // Які выконваецца дарма, бясплатна. Дармавая праца.

дармае́д, ‑а, М ‑дзе, м.

Разм. Той, хто не працуе, а жыве на чужыя сродкі. [Статкевіч] нічога карыснага не рабіў, дармаедам сядзеў на шыі ў маці. Алешка. [Пятро] сеў за стол не з радасным пачуццём жаданага госця, а з прыкрым балючым пачуццём — госця няпрошанага, дармаеда, які есць чужы хлеб. Шамякін.

дармае́дка, ‑і, ДМ ‑дцы; Р мн. ‑дак; ж.

Разм. Жан. да дармаед.

дармае́днічаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Разм. Не працуючы, жыць на чужыя сродкі.

дармае́дства, ‑а, н.

Разм. Пражыванне на чужыя сродкі; гультайства. [Пракоп] востра адчуў сваю адзіноту, сваю адарванасць ад людзей, сваё бадзянне ў дарогах, сваё дармаедства. Колас.

дармаўшчы́на, ‑ы, ж.

Разм. Дармавое, бясплатнае карыстанне чым‑н. — Аказваецца, і стары не дурны ў губу ўзяць, але ўсё ўхітраецца на дармаўшчыну. Гурскі.

дармо́, прысл.

Тое, што і дарма (у 1, 3 і 4 знач.).

•••

Дармо што — тое, што і дарма што (гл. дарма).

дармо́вы,

гл. дармавы.