Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні
абвгдеёжзійклмнопрстуфхцчшэюя
авлмоухыэ
бвгдейклмнпрстўхцчшя

час, ✂, м.

  1. Бесперапынная і пастаянная змена мінут, гадзін, дзён і пад.

    • Ішоў ч. і наступіла лета.
    • Ч. не стаіць на месцы.

  2. Прамежак пэўнай працягласці, у які адбываецца што-н., паслядоўная змена гадзін, дзён, гадоў і пад.

    • Скараціць ч. вучобы.
    • Позні ч.
    • Вольны ч.

  3. Нейкі пэўны момант, у які што-н. адбываецца.

    • Ч. абеду.
    • Вызначыць ч. сходу.

  4. Перыяд. эпоха.

    • Даваенны ч.
    • З незапамятных часоў.

  5. Пара дня, года.

    • Вячэрні ч.
    • Летні ч.

  6. Зручны момант, спрыяльная пара для чаго-н.

    • Упусціць ч. уборкі.
    • Самы ч. пайсці ў адпачынак.
    • Ч. сеяць.

  7. У філасофіі: адна з асноўных аб’ектыўных форм (поруч з прасторай) існавання матэрыі.

    • Па-за часам і прасторай няма руху матэрыі.

  8. У граматыцы: катэгорыя дзеяслова, якая выражае адносіны дзеяння або стану да моманту гаворкі або да якога-н. іншага моманту.

    • Цяперашні ч.
    • Прошлы ч.
    • Будучы ч.

○

  • Каменданцкі час — забарона без асобага дазволу з’яўляцца на вуліцах населенага пункта ў пэўны час пры аб’яўленні ваеннага або асаднага становішча.

  • Машынны час — час, за які выконваецца работа ці вытворчая аперацыя машынай або механізмам.

  • Мясцовы час — час, які ўстанаўліваецца для пэўнага геаграфічнага пояса, раёна, для пэўнай мясцовасці.

◊

  • Адзін час — на працягу нейкага часу; некалі, даўней.

  • Ад часу да часу; час ад часу — калі-нікалі, зрэдку.

  • Без часу — заўчасна, не пражыўшы адведзены час.

  • Да часу — 1) часова; 2) раней тэрміну.

  • З часам — у будучым, некалі.

  • На скорым часе — неўзабаве, хутка.

  • На часах — на апошнім месяцы цяжарнасці (пра жанчыну).

  • Па часе — пасля таго, як ужо што-н. здарылася.

  • Тым часам — адначасова з гэтым, у той самы час.

  • У добры час — пажаданне поспеху, удачы каму-н.

  • У свой час — 1) некалі, калісьці, раней, у мінулым; 2) своечасова, калі ў чым-н. будзе патрэба, неабходнасць.

  • У час — своечасова, у патрэбны момант.

  • Час не чакае — нельга далей адкладваць, трэба спяшацца з выкананнем чаго-н.

  • Час прабіў — прыйшла, настала пара для чаго-н.

|| прым. часавы, ✂.

часалічэнне, ✂, н.

Спосаб лічэння каляндарнага часу.

часалка, ✂, ж.

Прылада для часання воўны, ільну і пад.

часальня, ✂, ж.

Памяшканне, цэх, у якім чэшуць воўну, лён і пад.

часальшчык, ✂, м.

Рабочы, які займаецца часаннем воўны, ільну і пад.

|| ж. часальшчыца, ✂.

|| прым. часальшчыцкі, ✂.

часам і часамі, прысл.

  1. Іншы раз, калі-нікалі.

  2. у знач. пабочн. сл. Дарэчы, між іншым.

    • Ты, часам (часамі), не ў госці ідзеш?

часаны​1 ✂ прым.

Падвергнуты часанню грэбенем, шчоткай.

  • Ч. лён.

часаны​2 ✂ прым.

Падвергнуты часанню сякерай.

  • Часанае бервяно.

часацца, ✂; незак.

Расчэсваць, часаць валасы; прычэсвацца.

|| зак. пачасацца, ✂.

|| наз. часанне, ✂.

часаць​1, ✂; незак.

  1. Распраўляць, расчэсваць грэбенем (валасы).

    • Ч. валасы.
    • Ч. дзіця.

  2. Ачышчаць валакно (ільну, канапель), воўну і пад. ад рэштак кастрыцы, аддзяляць лепшае ад горшага пры дапамозе спецыяльных металічных шчотак, грэбеня або часальных машын.

    • Ч. воўну.

  3. Хутка ісці, бегчы, энергічна рабіць што-н., бойка гаварыць (разм.).

    • Хлопец бойка чэша ўпрысядкі.

|| зак. пачасаць, ✂.

|| аднакр. часануць, ✂.

|| наз. часанне, ✂.

|| прым. часальны, ✂.

  • Часальная машына.