Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

ню́хальшчык, -а, мн. -і, -аў, м. (разм.).

Чалавек, які нюхае што-н. (тытунь, наркотыкі і пад.).

|| ж. ню́хальшчыца, -ы, мн. -ы, -чыц.

ню́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; незак.

1. каго-што. Удыхаць праз нос які-н. пах.

Н. паветра.

2. што. Удыхаць у нос (лекавы, наркатычны і пад. сродак).

Н. нашатыр.

3. перан. Выведваць, высочваць (разм.).

І не нюхаў чаго (разм., неадабр.) — не зведаў чаго-н., не ведае чаго-н.

Не нюхаць пораху — не быць на вайне, не ваяваць.

|| зак. паню́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 1 знач.).

|| аднакр. нюхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.

|| наз. ню́ханне, -я, н.; прым. ню́хальны, -ая, -ае.

Н. тытунь.

ня... (гл. не...), прыстаўка.

Ужыв. замест «не...» ў тых выпадках, калі націск падае на першы пасля прыстаўкі склад, напр.: нядобры, няшчасце, нядужы.

няба́чаны, -ая, -ае.

Выключны, незвычайны.

Н. поспех.

Н. ўраджай.

няба́чны, -ая, -ае.

Недаступны для зроку; скрытны.

Н. самалёт.

|| наз. няба́чнасць, -і, ж.

нябе́сны, -ая, -ае.

1. гл. неба.

2. перан. Цудоўны, чароўны, вельмі прыгожы.

Над цудам цуд н.

Нябеснае стварэнне.

3. Які мае колер неба; светла-блакітны.

Н. колер.

Нябесныя целы (спец.) — планеты, каметы, зоркі, галактыкі і іншыя касмічныя аб’екты, што вывучаюцца астраноміяй.

нябо́жчык, -а, мн. -і, -аў, м.

Мёртвы чалавек, мярцвяк.

|| ж. нябо́жчыца, -ы, мн. -ы, -чыц.

|| прым. нябо́жчыцкі, -ая, -ае.

нябо́сь, часц., у знач. пабочн. сл. (разм.).

Ужыв. для ўзмацнення зместу выказвання ў значэнні: напэўна, відаць.

А мае ж вы родненькія, замарыліся, н.

нябы́т, -у, Мы́це, м.

Адсутнасць быцця, існавання, жыцця.

Адысці ў нябыт — не астацца ў памяці людзей.

нява́жны, -ая, -ае.

1. Які не мае вялікага значэння; малазначны.

Няважная справа.

2. Не зусім добры; дрэнны.

Н. тавар.

Н. настрой.

|| наз. нява́жнасць, -і, ж.