Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ПрадмоваСкарачэнні

рэцэнзава́ць, -зу́ю, -зу́еш, -зу́е; -зу́й; -зава́ны; незак., што.

Пісаць рэцэнзію на што-н.

Р. манаграфію.

|| зак. прарэцэнзава́ць, -зу́ю, -зу́еш, -зу́е; -зу́й; -зава́ны і адрэцэнзава́ць, -зу́ю, -зу́еш, -зу́е; -зу́й; -зава́ны (разм.).

рэцэнзе́нт, -а, М -нце, мн. -ы, -аў, м.

Аўтар рэцэнзіі.

|| ж. рэцэнзе́нтка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так (разм.).

|| прым. рэцэнзе́нцкі, -ая, -ае.

рэцэ́нзія, -і, мн. -і, -зій, ж.

Крытычны водзыў пра што-н. напісанае, створанае, пра спектакль, фільм і пад.

Р. на паэтычны зборнік.

Аддаць манаграфію на рэцэнзію.

Станоўчая р.

|| прым. рэцэнзі́йны, -ая, -ае.

рэцэ́пт, -а, М -пце, мн. -ы, -аў, м.

1. Прадпісанне ўрача аб саставе лякарства, яго прыгатаванні і спосабе прымянення.

Выпісаць р. на парашкі.

Водпуск лякарстваў па рэцэптах.

Р. на акуляры.

2. Спосаб прыгатавання чаго-н.

Кулінарныя рэцэпты.

Р. варкі грыбоў.

3. перан. Настаўленне, парада, як дзейнічаць у тым ці іншым выпадку.

Цяжка даць р. на ўсе выпадкі жыцця.

|| прым. рэцэ́птавы, -ая, -ае (да 1 знач.), рэцэ́птны, -ая, -ае (да 1 знач.) і рэцэпту́рны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Рэцэптавы або рэцэптны бланк.

Рэцэптурны аддзел (у аптэцы).

рэцэ́птары, -аў, адз. рэцэ́птар, -а, м. (спец.).

У арганізме жывёл і чалавека: спецыяльныя адчувальныя ўтварэнні, якія ўспрымаюць раздражненні з навакольнага і ўнутранага асяроддзя і ператвараюць іх у нервовыя імпульсы, што перадаюцца ў цэнтральную нервовую сістэму.

|| прым. рэцэпто́рны і рэцэ́птарны, -ая, -ае.

рэцэпту́ра, -ы, ж. (спец.).

1. Раздзел фармацыі, які займаецца правіламі выпісвання рэцэптаў.

2. Спосаб прыгатавання лекавых рэчываў, якіх-н. сумесей.

|| прым. рэцэпту́рны, -ая, -ае (да 2 знач.).

рэч, -ы, мн. -ы, -аў, ж.

1. Асобны прадмет, выраб.

Антыкварная р.

2. Тое, што належыць да асабістай рухомай маёмасці.

Чамадан з рэчамі.

Цёплыя рэчы.

3. Пра творы навукі, мастацтва.

Ён напісаў цудоўную р.

Слабая р.

4. Нешта, нейкая з’ява, абставіны.

Складаная р. жыццё.

Дзіўная р.! (вокліч, які паказвае на моцнае ўражанне). Называць рэчы сваімі імёнамі (гаварыць прама, не хаваючы ісціны).

|| прым. рэ́чавы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

Р. мяшок.

Р. доказ.

Рэчавае права (маёмаснае права валодання рэчамі). Рэчавая хвароба (цяга да набывання рэчаў у 2 знач.; набывальніцтва, рэчавізм).

рэчаві́зм, -у, м. (неадабр.).

Цяга да рэчаў (у 2 знач.), да матэрыяльных каштоўнасцей на шкоду каштоўнасцям духоўным, набывальніцтва.

рэчаі́снасць, -і, ж.

1. гл. рэчаісны.

2. Аб’ектыўны свет з усёй мнагастайнасцю яго сувязей; быццё; навакольнае асяроддзе; становішча.

Літаратура адлюстроўвае р.

рэчаі́сны, -ая, -ае.

Які сапраўды існуе; рэальны.

Р. факт.

|| наз. рэчаі́снасць, -і, ж.