не́чага 1, нечаму, нечага, нечым, не аб чым.
1. займ. адмоўны (ужываецца з інф. у ролі галоўнага слова). Няма нічога, каб... Чытаць нечага, трэба ісці ў бібліятэку. Хлеба нечым нарэзаць. □ Жыць весела, ды есці нечага. Прыказка.
2. займ. неазначальны ў Р (ад займ. нешта). Чагосьці. У хаце адна Аўгінька. Яна стаіць і глядзіць нечага ў акно. Зарэцкі. Для нечага ж дадзены чалавеку і смутак і туга. Васілёнак.
3. часціца. Разм. Лепш бы; дарэчы. Узяў бы нечага ўсё. □ Пятрусь сеў на воз, сарваў сваю злосць на кані, сцебануўшы яго пугаю разоў са тры, каб заадно нечага і жонцы задаць страху. Колас.
не́чага 2, у знач. безас. вык., з інф.
Не трэба; няма патрэбы, няма сэнсу. І думаць нечага. Нечага спяшацца.
•••
Нечага на бога ківаць гл. ківаць.
нечака́насць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць нечаканага; раптоўнасць. Нечаканасць сустрэчы. □ Партызан ратавала іх смеласць, выключная нечаканасць іх з’яўлення. Лынькоў.
2. Нечаканая падзея, з’ява, нечаканыя абставіны і г. д. Саша глянула на брата і раптам зразумела, што ён узброены і гатовы да любых нечаканасцей. Шамякін. — Стой! Пароль! — раздаўся вокліч, і Сяміздраў аж падскочыў ад нечаканасці. Шчарбатаў.
нечака́ны, ‑ая, ‑ае.
Такі, якога не чакалі; непрадбачаны. Нечаканая вестка. □ Нечаканых гасцей было чацвёра: трое палякаў у вайсковай форме, а чацвёрты Мікіта Цэлех, узяты за панятога. Колас. Мільгалі твары ў масках і без масак, у самых нечаканых мудрагелістых касцюмах. Лобан. // Які ўзнік вельмі хутка; раптоўны. Насцярожанае маўчанне ночы парушылася раптам нечаканым раскатам грому. Васілевіч. / у знач. наз. нечака́нае, ‑ага, н. Раптам сталася нечаканае, — плотка даволі ўжо высока над вадой сарвалася з кручка... Брыль.
нечалаве́чнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць нечалавечнага; бесчалавечнасць. Нечалавечнасць адносін.
нечалаве́чны, ‑ая, ‑ае.
Пазбаўлены чалавечнасці; негуманны, бесчалавечны. Нечалавечнае абыходжанне. □ [Вадзім:] — Я разумеў, што раблю нешта вельмі брыдкае, нечалавечнае, але тады не шчырасць мною кіравала. Гаўрылкін.
нечалаве́чы, ‑ая, ‑ае.
1. Не ўласцівы чалавеку. Схапіў [Стась] за рукі жанчыну і што было сілы пачаў выцягваць яе з палонкі. Ён спалохаўся яе вачэй, яе твару. Яны былі нейкія нечалавечыя, вырачаныя, налітыя крывёю, а твар перакошаны. Сабаленка. Цішыню ночы парушыў нечалавечы крык мацеры. Галавач.
2. Які перавышае чалавечыя магчымасці; празмерны. Нечалавечыя намаганні. □ Ноччу, перамагаючы нечалавечую стому і сон, Тышкевіч пайшоў да Самароса. Асіпенка.
3. Бесчалавечны. Нечалавечыя катаванні.
нечапа́ны і нячэ́паны, ‑ая, ‑ае.
Такі, якога не чапалі, да якога не дакраналіся. Нечапанай стаіць на стале вячэра. А. Вольскі. Купала запаліў электрычнасць, запрасіў пасунуцца да стала, дзе ад самага пачатку размовы так і стаяла нячэпанай бутэлька цынандалі. Лужанін. [Стэфка] брыла па сінім гладкім нечапаным снезе. Бядуля. // перан. Нявінны, цнатлівы. Эй, яблынька, Спей, румяная. Я дзевачка Нечапаная... А. Александровіч.
нечарго́вы, ‑ая, ‑ае.
Які адбываецца без чаргі, па-за вызначаным тэрмінам. Нечарговая сесія Вярхоўнага Савета. Нечарговы сход. Нечарговы адпачынак. □ Пасля ўрокаў быў прызначаны нечарговы збор атрада. Якімовіч.
нечарназе́м’е, ‑я, н.
Буйны сельскагаспадарчы і прамысловы нечарназёмны раён у Еўрапейскай частцы СССР.
нечарназёмны, ‑ая, ‑ае.
Бедны чарназёмам. Нечарназёмная глеба. // Размешчаны ў раёнах, бедных на чарназём. Нечарназёмная вобласць.