Verbum

мат ​¹, ‑а, М маце, м.

1. Становішча ў шахматнай гульні, калі кароль, знаходзячыся пад ударам фігуры праціўніка, не можа абараніцца, што азначае пройгрыш партыі.

2. перан. Безнадзейнае становішча.

[Перс. māt — памёр.]

мат ​², ‑а, М маце, м.

Брыдкая лаянка. [Карніцкі:] — Бывай здароў і раз назаўсёды запомні: размаўляць са мною пры дапамозе мата не дазволю. Паслядовіч.

ма́та, ‑ы, ДМ маце, ж.

Пляцёнка з саломы, травы і пад., якой завешваюць вокны, уцяпляюць дзверы і якую сцелюць на падлогу. Каля парога ў сталоўцы была паслана мата з саломы — выціраць ногі. Колас. Ложак стаяў не там, дзе стаіць у хаце звычайна, — яго пасунулі да самага стала, насупраць завешанага саламянай матай акна. Шамякін.

[Гал. і англ. mat.]

ма́тавасць, ‑і, ж.

Уласцівасць і якасць матавага. Матавасць шкла.

матаві́ла, ‑а, н.

1. Прыстасаванне для змотвання нітак у маткі.

2. Частка жняяркі, камбайна і пад., якая нагінае сцябліны збажыны, травы да рэжучага апарата. А як прыемна было стаяць на мосціку камбайна і .. бачыць, як таропка гнуцца каласы пад матавілам .., як цячэ ў бункер струмень зерня. Дуброўскі.

3. Машына для змотвання пракатнага матэрыялу.

матаво́з, ‑а, м.

Лакаматыў з рухавіком ўнутранага згарання, прызначаны для дапаможных і манеўровых работ.

ма́тавы ​¹, ‑ая, ‑ае.

1. Без глянцу, без бляску. Матавая фотапапера. // Роўны, без румянцу (пра колер твару). Ад чарнаты барады матавы твар рэдактара прымае шэрае адценне. Бядуля. // Няяркі, мяккі. Месячык заліваў матавым святлом бяскрайнюю прастору поля. Шамякін.

2. Паўпразрысты. Недарагая люстра з матавымі абажурчыкамі залівала пакой роўным, мяккім святлом. Карпаў.

ма́тавы ​², ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да мата ​¹. Матавая пазіцыя.

матадо́р, ‑а, м.

Галоўны ўдзельнік бою быкоў, які наносіць шпагай апошні (смяртэльны) удар быку; тарэадор.

[Ісп. matador ад matar — забіваць.]

мата́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.

Прыстасаванне для змотвання чаго‑н.

маталы́га, ‑і, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑лызе, Т ‑ай (‑аю), ж.

Разм. неадабр. Той (тая), хто неразумна траціць грошы, маёмасць.

мата́льны, ‑ая, ‑ае.

Прызначаны для матання. Матальны цэх. Матальная машына.