Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні

я, займ.

  1. Служыць для абазначэння тым, хто гаворыць, самога сябе.

    • Я не я і кабыла не мая (прыказка: нічога не ведаю, ні да чаш не маю дачынення).
  2. у знач. наз. нескл., н. Ужыв. для абазначэння сябе самога як асобы.

    • Маё чалавечае «я».
    • Паказаць свае «я» - 1) поўнасцю выявіць свае якасці, магчымасці, здольнасці; 2) настаяць на сваім.

  • Вось я цябе (яго, яе, вас, іх)! (разм.) — пагражальны вокрык ці заўвага.

яблык, , м.

Плод яблыні.

  • Летні сорт яблыкаў.
  • Яблыку няма дзе ўпасці (перан. надта цесна).
  • Я. ад яблыні недалёка адкочваецца (прыказка пра таго, хто атрымаў у спадчыну дрэнныя звычкі ад бацькі, маці).

  • Адамаў яблык — кадык.

  • Вочны яблык — шарападобнае цела вока.

  • У яблыкі — з цёмнымі круглымі плямамі на поўсці (пра коней).

  • Яблык разладу (кніжн.) — прычына, прадмет спрэчкі, сваркі, разладу [паводле старажытнага грэчаскага міфа пра кінуты багіняй разладу Эрыдай яблык з надпісам «найпрыгажэйшай» і як з-за гэтага ўзнікла спрэчка паміж багінямі Герай, Афінай і Афрадытай].

|| памянш. яблычак, .

|| прым. яблычны, .

  • Я. сок (з яблыкаў).

яблыня, , ж.

Пладовае дрэва сямейства ружакветных з ядомымі круглымі салодкімі або кісла-салодкімі пладамі.

|| памянш. яблынька, .

|| прым. яблыневы, .

яблычак, , м.

  1. гл. яблык.

  2. Цэнтр мішэні (у 1 знач.) у выглядзе чорнага круга.

    • Папасці (пацэліць, трапіць) у самы я. (таксама перан. дакладна, правільна ўгадаць, сказаць і пад.; разм.).

ява, , ж.

Тое, што сапраўды існуе або існавала; рэальнасць, рэчаіснасць, а не сон ці мара.

  • Мара стала явай.

явар, , м.

  1. Дрэва сямейства кляновых; белы клён.

  2. -у, толькі адз. Драўніна гэтага дрэва.

|| прым. яваравы, .

явачны, .

  1. Які мае адносіны да яўкі (у 1 знач.).

    • Явачныя дні.
  2. Які мае адносіны да яўкі (у 2 знач.).

    • Явачная кватэра.

  • Явачным парадкам — без папярэдняй згоды, дазволу.

    • Усяліцца ў дом явачным парадкам.

явіцца, ; зак. (разм.).

Прыйсці куды-н., з’явіцца дзе-н.

  • Я. ў суд.

|| незак. яўляцца, .

|| наз. яўка, .

яга, , ж.

У казках: баба-яга.

ягада, , ж.

Невялікі сакавіты плод кустовых і травяністых раслін.

  • Ягады малін.
  • Аднаго поля ягады (перан. зусім свой па духу, паводзінах чалавек; разм., звычайна неадабр.).

|| памянш. ягадка, .

|| прым. ягадны, .

  • Я. год.