Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ПрадмоваСкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

нематэрыя́льны, ‑ая, ‑ае.

Нярэчыўны; духоўны. Нематэрыяльная субстанцыя.

немаўля́, ‑ляці; мн. ‑ляты, ‑лят; н.

Малое дзіця. У лодцы, пасярэдзіне, — блакітная каляска, а ў ёй махае ручаняткамі немаўля. Сачанка. Не ведаю велічы большай, чым маці, Што цешыцца ўсмешкай свайго немаўляці! Гілевіч.

не́мач, ‑ы, ж.

Разм.

1. Недамаганне, слабасць; хвароба. Маці.. забывалася на немач, увіхалася ля печы, цешылася з сустрэчы. Вышынскі. [Шэмет:] «Што, ужо начальства немач бярэ? Дваццаць метраў прайсці не можа?» Лобан. [Кац] прайшоў не адну царскую ссылку, і, відаць, арганізм яго выпрацаваў у сабе здольнасць незвычайна супраціўляцца рознай немачы. Сабаленка.

2. Гора, няшчасце. [Юстына:] — Неўзабаве і Мікіта прыйшоў, што быў у матросах. Ды на табе, зноў немач — паны нахлынулі. Гурскі. Аляксандр Іванавіч быў добрай душы чалавек, але вось гэтая немач — немач, насланая вайною... Пестрак.

•••

Каб на яго (яе, іх, цябе, вас) немач; няхай яго (яе, іх, цябе, вас) немач — праклён са значэннем «чорт яго (яе, іх, цябе, вас) бяры».

немезі́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Багіня кары, помсты ў старажытнай грэчаскай міфалогіі. // перан. Адплата, кара, помста.

[Грэч. Némesis.]

немета́лы, ‑аў; адз. неметал, ‑у, м.

Хімічныя элементы, якім не характэрны ўласцівасці металаў.

не́мец 1,

гл. немцы.

не́мец 2, ‑мца, м.

Разм. Нямы мужчына.

неміга́ючы, ‑ая, ‑ае.

1. Пільны, нерухомы (пра погляд, вочы і пад.). Гарачыя, як вугалі, глядзелі на каменданта немігаючыя заняпалыя вочы чалавека. Лынькоў. Хлопчык немігаючымі вачыма сачыў за .. тварам [Дзянісава]. Гамолка.

2. Які не мігае пры гарэнні. Немігаючы агонь.

немілагу́чнасць, ‑і, ж.

Уласцівасць немілагучнага.

немілагу́чны, ‑ая, ‑ае.

Пазбаўлены мілагучнасці; негарманічны. Немілагучнае слова.

неміласэ́рнасць, ‑і, ж.

Няздольнасць да праяўлення міласэрнасці; жорсткасць. [Мікалай:] — Гэтулькі ў ім .. неміласэрнасці, што, здаецца, гэта не чалавек. Чорны.