Verbum

жыццё, ✂, н.

1. Сукупнасць з’яў, якія адбываюцца ў арганізмах, асобая форма існавання і руху матэрыі, якая ўзнікла на пэўным этапе яе развіцця.

   • Узнікненне жыцця на Зямлі.
   • Ж. раслін.
   • Законы жыцця.

2. Фізіялагічнае існаванне чалавека, раслін, усяго жывога.

   • Чалавек нараджаецца для жыцця (прыказка).
   • Даць каму-н. ж. (нарадзіць каго-н.; высок.).
   • Дараваць ж. (памілаваць).
   • Кончыць ж. (памерці).
   • Паміж жыццём і смерцю (знаходзіцца ў вельмі небяспечным стане).
   • Пытанне жыцця або смерці (пра што-н. вельмі важнае, рашаючае).

   • Не на ж., а на смерць (змагацца, біцца і пад. — не шкадуючы жыцця).

   • Аддаць ж. за каго-, што-н. (памерці, ахвяраваць сабой).
   • Паплаціцца жыццём (загінуць).

3. Час такога існавання ад яго ўзнікнення да канца, а таксама ў які-н. яго перыяд.

   • Кароткае ж.
   • Духоўнае ж.
   • Пад канец жыцця.
   • Ж. пражыць — не поле перайсці (прыказка).

4. Дзейнасць грамадства і чалавека ў розных праявах.

   • Грамадскае ж.
   • Вясковае ж.
   • Духоўнае ж.

5. Навакольная рэчаіснасць.

   • Сувязь навукі з жыццём.
   • Правесці прапанову ў ж.

6. Ажыўленне, праяўленне дзейнасці, энергіі.

   • На вуліцы чулася ж.

◊

• Не ад добрага жыцця — з гора, з бяды, не па сваёй ахвоце.

• Пуцёўка ў жыццё — веды, навыкі і пад., якія даюць магчымасць займацца працоўнай дзейнасцю.

|| прым. жыццёвы, ✂.

жыццёвы, ✂.

1. гл. жыццё.

2. Важны, істотны для жыцця, неабходны для людзей.

   • Жыццёвыя прапановы.
   • Жыццёвыя інтарэсы.

3. Узяты з жыцця, праўдападобны.

   • Ж. вобраз.
   • Жыццёвая сітуацыя.

|| наз. жыццёвасць, ✂.

жыцця...

Першая частка складаных слоў; ужыв. замест «жыцце...», калі націск у другой частцы слова падае на першы склад, напр. жыццядзейны, жыццяздольны, жыццялюб, жыццялюбства, жыццярадасны.

жыццядзейны, ✂.

1. Здольны выконваць жыццёвыя функцыі.

   • Ж. орган.

2. перан. Дзейны, энергічны.

   • Ж. розум.

|| наз. жыццядзейнасць, ✂.

жыццяздольны, ✂.

Здольны існаваць і развівацца, падтрымліваць і захоўваць жыццё.

• Ж. арганізм.
• Ж калектыў.

|| наз. жыццяздольнасць, ✂.

жыццялюб, ✂, м.

Той, хто любіць жыццё.

• Гэта быў сапраўдны ж.

жыццяпіс, ✂, м.

Апісанне чыйго-н. жыцця, біяграфія.

• Кароткі ж.

жыццярадасны, ✂.

Які радуецца жыццю, не ведае тугі.

• Ж. чалавек.
• Жыццярадасная натура.

|| наз. жыццярадаснасць, ✂.

жыць, ✂; незак.

1. Быць жывым, існаваць, знаходзіцца ў працэсе жыцця.

   • Доўга ж.
   • Расліны не могуць ж. у цемнаце.
   • Ж. душа ў душу.
   • Ж. як кот з сабакам (не мірыцца).
   • Хто для людзей жыве, той не старэе (з нар.).

2. перан., чым і без дапаўнення. Быць ажыўленым, абуджаным чым-н., поўным руху.

   • Дарога дзень і ноч жыла.

3. Пра думкі, пачуцці: быць.

   • У народзе жыве ўпэўненасць у перамозе справядлівасці.

4. Знаходзіцца, пражываць дзе-н., сярод каго-н.

   • Ж. у Мінску.

5. чым, з чаго і на чым. Падтрымліваць сваё існаванне чым-н., знаходзіцца ў тых або іншых умовах.

   • Ж. сваёй працай.
   • Ж. з агарода.

6. перан., кім-чым. Быць захопленым, занятым кім-, чым-н.

   • Ж. надзеяй.
   • Ж. тэатрам.
   • Ж. дзецьмі.

7. кім і з прысл. Весці які-н. спосаб жыцця.

   • Ж. багата.
   • Ж. весела.
   • Ж. бабылём.

8. Быць у якіх-н. адносінах з кім-н.

   • Ж. дружна з суседзямі.

9. Знаходзіцца ў інтымных адносінах з кім-н. (разм.).

   • Ж. з чужой жонкай.

◊

• Няхай жыве! — пажаданне поспеху, росквіту.

• (Сам) бог жыве (разм.) — пра добрыя ўмовы жыцця, працы.

• Загадаў доўга жыць — памёр.

• Жыць з мазаля (разм.) — жыць сваёй працай.

• Жыць чужым розумам — прытрымлівацца чужой думкі, не маючы сваёй.

• Жыць як набяжыць (прымаўка, разм.) — жыць так, як абставіны дыктуюць.

• У горы жыць ды з перцам есці (прымаўка, іран.) — пра жыццё не па кішэні.