Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Пані́кніца ’расліна Geum rivale L.’ (Кіс., Касп., Гарэц., Дэмб. 1, 288), ’кураслеп, Anemone L.’ (Інстр. II), панокніца, паніконніца (Кіс.), пан^іківіца (Бяльк.) ’тс’. Дэрыват з суф. ‑іца ад панікнуць < нікнуць паводле формы звісаючых уніз кветак. Параўн. чэш. poniklec ’Pulsatilla’ < pom’fc/iow/i (Махэк₂, Jména rostl., 48).

Паніхі́да ’царкоўная служба па нябожчыку’ (ТСБМ), дыял. панафі́да, панахі́на, панахві́да. Рус. панихи́да, дыял. панахи́да, панафи́да, укр. панахи́да, ст.-рус., ц.-слав. панахида, ст.-рус. яшчэ панафида, понахида. Запазычанне з сяр.-грэч. παννυχίδα ад παννυχίς ’усяночная’ (Фасмер, 3, 197 і наст.).

Па́ніч1 ’малады пан, панскі сын’. Укр. пани́ч ’тс’. Ад пан з патранімічным суфіксам ‑ičь (Фасмер, 3, 198).

Пані́ч2 ’падасінавік’ (Сцяшк. Сл.). Да паніч1; назва, мабыць, дадзена з-за яркай шапачкі. Параўн. рус. солдат ’тс’.

Паніч3 ’чорт’ (Інстр. II), ’вадзянік’ (Маш.). Укр. пани́ч ’тс’. Метафарычны перанос паніч1.

Панішчэ́чку ’ціха’ (Сл. ПЗБ). Гл. нішчачко́м.

Па́нка ’корань аеру’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.). Памяншальнае ад панна (гл. пан). Параўн. яшчэ панны, а таксама кантэкст: «Панка з косамі сядзіць каля рэчкі ззелянеўшы».

Па́нна1 ’гатунак груш’ (ТС, Мат. Гом.). З польск. panna ’тс’.

Па́нна2 ’касач жоўты, Iris pseudacorus L.’ (Бес.). Пераноснае значэнне ад панна < польск. panna ’дзяўчына’. Семантычную матывацыю гл. па́нка.

Па́нны ’аер’ (Сл. ПЗБ). Да па́нна ’дзяўчына, паненка’ (параўн. па́нна, па́нка).

Панос ’расстройства дзейнасці кішэчніка з частымі вадкімі экскрэментамі’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ’вывадак’ (ТС), ’пачатак цяжарнасці’ (Гарэц., Др.-Падб., СЭС—4). Рус. поно́с ’расстройства дзейнасці кішэчніка’, укр. поно́с ’нараджэнне (у жывёл)’. Ад панесці < несці (гл.) у розных значэннях; бязафіксны назоўнік з апафаніяй у корані.

Паноша ’цяжарнасць’ (Жд. 2), паношчы ’тс’ (Сл. ПЗБ). Ад пане́сці, панасіць з суф. ‑ja. Параўн. ноша.

Панталоны ’верхняе мужчынскае адзенне, якое пакрывае ніжнюю частку тулава да пояса; частка жаночай бялізны’ (ТСБМ). З зах.-еўрап. моў праз рус. пантало́ны або польск. pantalony. Назва ўзыходзіць да імя традыцыйнага персанажу італ. фарса — Pantaleone, які насіў шырокія штаны, і далей, да ўласнага грэч. імя Πανταλέων (гл. Фасмер, 3, 199).