Verbum

Пяча́йка ’пякотка’ (ТСБМ; Гарэц.; дзятл., карэл., лях., свісл., смарг., астрав., Сл. ПЗБ; Янк. 3.; Жд.; Сцяц.; слонім., Нар. лекс.; навагр., Жыв. сл.), піча́йка, пычя́йка ’тс’ (віл., Жыв. сл.; Сл. Брэс.; Сл. ПЗБ). Гл. печая́ ’тс’.

Пячала́ ’чапяла’ (Жд.). Да чапяла́ (гл.) з метатэзай, выкліканай збліжэннем з печ, параўн. палес. чепери́ця ’грыб Agaricus’ пры зыходным пячурыца ’тс’ (гл. пячурка), што, паводле Непакупнага (Связи, 36, 41), адбылося пад уплывам усходнебалтыйскай фанетычнай інавацыі, параўн. пе́кці ’пячы’, літ. kèpti, лат. cept ’тс’.

Пяча́ць ’уласны знак фізічнай або юрыдычнай асобы; адбітак’ (ТСБМ, Гарэц.), пяча́тка ’тс’ (ТСБМ, Нас., Шат.), ’кляймо’ (Нас.); укр., рус. печать, польск. pieczęć, чэш. pečeť, славац. pečať, в.-луж. pječat, серб.-харв. пѐчат, славен. pečát, балг. печа́т, макед. печат, ст.-слав. печать. Прасл. *pečatь, традыцыйна звязваецца з *pek‑ti ’пячы’ і першасным значэннем ’таўро (на скуры жывёлы)’, якое рабілася выпальваннем, літаральна “выпечаны знак”. Паходжанне ад грузінскага bečʼedi ’пячатка’, што ўзыходзіць да славяна-каўказскіх паралеляў Мара (Абаеў, Зб. Младэнаву, 327), патрабуе дадатковага абгрунтавання. Гл. Фасмер, 3, 255; Махэк₂, 441; БЕР, 5, 212; Сной₂, 501; Глухак, 473; Банькоўскі, 2, 547; ЕСУМ, 4, 363–364; ESJSt, 11, 633–634.

Пячка́р (печка́р) ’пячнік’. Ад пе́чка (гл. печ) па тыпу лажкар ’майстар па вырабу ложак’ і пад., параўн. аналагічнае балг. печка́р ’чалавек, які робіць ці рамантуе печкі’.

Пячку́р ₁ ’невялікая рачная рыба, Gobio gobio (L.), Cottus gobio L.’ (Жук., ТСБМ, Янк. 1), печку́р ’тс’ (ТС); сюды ж пячку́рыцца ’жыраваць’; параўн. укр. пічку́р ’тс’, рус. печку́р ’тс’, славен. piškúr ’рыба Cobitis fossilis, Petromyzon fluviatilis’, серб. пи̏шкур ’тс’. Відаць, у выніку збліжэння пяску́р ці піску́р (гл.) да пячо́ра, пячу́ра ’ямка ў рацэ; падмыты бераг’: ракі і рыбы вядуцца ў печорах (Бір.), параўн. аналагічнае пячку́р, печку́р ’берагавая ластаўка’, пячу́рка, пячу́рнік ’тс’ (ТС; ЛА, 1), гл. таксама ЕСУМ, 4, 420. Паўднёваславянскія словы ў выніку фанетычных дыялектных змен першапачатковага *piskorʼь ад *piskati (гл. пішчаць, піск), параўн. Бязлай, 3, 43; Сной₂, 518. Гл. пяшкур.

Пячку́р ₂ ’пячнік’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Касп., Др.-Падб., Юрч., Мат. Маг.); параўн. укр. пічку́р ’качагар, апальнік’. Паводле Блесэ (SB, 5, 17), з літ. pečkuris ’качагар’, што цяжка давесці (Лаўчутэ, Балтизмы, 147). Відаць, нельга разглядаць асобна ад пячку́р, печку́р ’хто любіць ляжаць на печы’ (Сцяшк., Др.-Падб., ТС), пячку́р ’лянівы кот, які не ловіць мышэй’ (дубр., ушац., Жыв. НС); хутчэй за ўсё, ад пе́чка, памянш. да печ (гл.) пад уплывам пячу́рка ’ніша ў печы для сушэння’, параўн. пячу́рнік ’хто любіць ляжаць на печы’ (Варл.), пячу́р ’тс’ (Сцяцко, НЛС). Гл. пячка́р. Украінскае слова выводзяць з печ і ку́рити (гл. курыць), параўн. і смалаку́р, гл. ЕСУМ, 4, 420.

Пячо́нка, печо́нка ’смажаніна, свежаніна’ (Шн. 3, ТС), ’бульба, спечаная ў прыску’ (Сцяц.), ’печаны гарбуз’ (Сл. Брэс.), ’пячэнне’ (Мат. Маг.), ’печань жывёлы як прадукт харчавання’ (ТСБМ), ’печань’ (Шат., Сл. ПЗБ, Маш.), пячо́нкі ’печань, печані’ (Бяльк.); укр. печі́нка ’пячонка, вантробы’, польск. pieczonka ’печань’, чэш. pečenka ’смажаніна’, pečénky ’печань’, славац. černa pečenka ’тс’, славен. pečenka ’смажаніна’, серб.-харв. пѐченка ’смажаніна; печань’, балг. пече́нка ’печань; печаная кукуруза’, макед. дыял. печенка ’печаная кукуруза’. Вытворнае ад *pekti (гл. пячы), дзеепрыметніка *pečenъ(jь) ’печаны’; да семантыкі параўн. літ. kẽpenos ’печань, печані’ ад kèpti ’пячы’. Гл. печань.

Пячо́ра ’нара; падземны ход’ (ТСБМ, Нас.; Яруш., Шат., Сержп.; асіп., Сл. ПЗБ), печо́ра ’тс’ (ТС) ’ямка ў рацэ, вымытая вадою’ (ПСл), пычо́ра ’нара’ (Сл. Брэс.), пячэ́ра ’тс’ (рагач., Сл. ПЗБ), пячо́ры ’норы ў абрыве пад берагам’ (Мат. Маг.), пяча́ры ’пячоры’ (трак., Сл. ПЗБ), пяшчо́ра, пешчо́ра, пешчэ́ра ’пячора; нара ў беразе ракі’ (Сцяшк., Мат. Маг.; ТС); укр. пече́ра, пече́ря ’пустота ў зямлі з выхадам на паверхню; нара’, рус. пеще́ра (з ц.-слав.), печо́ра, польск. pieczara (з усх.-слав., гл. Цвяткоў, Запіскі, 2, 413–414; Цыхун, Acta Albaruthenica, 3, 93), piecora ’глыбокая яма ў рацэ, дзе рака заварочваецца’, балг. пещера́, макед. пештера, ст.-слав. пештера ’пячора’. Прасл. *pekťera ’пячора, яма’, суфіксальнае вытворнае ад *pektь (гл. печ), параўн. з іншай суфіксацыяй серб.-харв. пѐћина ’пячора’. Адпаведна формы са ‑шч‑ запазычаны з царкоўнаславянскай. Гл. Фасмер, 3, 256; ЕСУМ, 4, 364; БЕР, 5, 223; Банькоўскі, 2, 547; Німчук, Давньорус., 112; ESJSt, 11, 636.

Пячу́рка, пячо́рка ’грыб шампіньён’ (ЛА, 1; лях., Янк. Мат.; Жд., Скарбы), печу́рка, пычу́рка, пэчу́рка ’тс’ (палес., Жыв. сл., Нар. словатв.); укр. печі́рка, дыял. печу́рка, польск. pieczarka, чэш. pečárka, славац. pečiarka, серб.-харв. пѐчурка ’грыб’, славен. pečȗrka ’грыб Boletus lactifluus’, балг. печу́рка, печо́рка ’шампіньён, грыб’, макед. печурка ’грыб’. Прасл. *pečerъka або *pečurъka, звычайна звязваюць з *pekti (гл. пячы) ад магчымасці ўжываць грыбы печанымі, параўн. Сяржаніна, Грыбы, 542; Мяркулава, Очерки, 171; Фасмер, 3, 246. Іншыя назвы: пячуры́ца, пэчэры́ца ’шампіньён’ (Жыв. сл.), укр. печери́ця, рус. печерица, даюць падставы для рэканструкцыі прасл. *pečerica (Глухак, 473).

Пячы́ ’скварыць, смажыць, пячы, прыпякаць’ (ТСБМ, Нас.; Яруш.; ашм., Стан.; Сцяшк., Шат.; Сл. ПЗБ), печ ’тс’ (Бяльк.); рус. печь, польск. piec, чэш. péci, в.-луж. pjec, н.-луж. pjac, палаб. piet, славен. pẹ̑ci, серб.-харв. пѐћи, балг. пека́, макед. пече, ст.-слав. пешти. Прасл. *pekti (гл. пекці), першаснае значэнне ’пячы на адкрытым агні’, параўноўваюць са ст.-інд. pácati ’гатуе, смажыць’, алб. pjek ’пячы’, грэч. πεσσω ’варыць’, з метатэзай сюды ж літ. kèpti, лат. cept ’пячы’ (Глухак, 474; Шустар-Шэўц, 2, 1073; Бязлай, 3, 19; БЕР, 5, 132; ESJSt, 11, 636). Формы з ‑ч‑ па аналогіі з формамі цяп. ч. пячэ́ш, пячэ і пад.

Пячы́на (печы́на) ’абломак поду ў печы’ (ТС). Да печ (гл.); рэалія мела засцерагальныя функцыі, параўн.: у нас ек едуць венчацца, то беруць гэту печыну (там жа).